Maar als je de relativerende reacties van mediatheologen leest, en ziet dat de media zijn noodkreet nauwelijks overnemen, bevestigt dit dat het moeilijk is om over de duistere kant van de islam te spreken. Toch ben ik ervan overtuigd dat zowel de positieve als kritische duider oprechte motieven en legitieme punten hebben. En juist omdat geloofsvrijheid en veiligheid zo belangrijk zijn, moeten we hier open over kunnen spreken. Net als over andere gevoelige zaken in de kerk of maatschappij.

Lastig, andermans mening
In ons egalitaire Nederland genieten we de vrijheid van meningsuiting en mag ‘iedereen’ iets zeggen. Dat is een goede zaak, en lijkt een afgeleide van de gelijke schepping naar Gods beeld; die schepping geeft ieder mens een inherente waardigheid, en daarmee ook de onderlinge gelijkwaardigheid. In een goed gesprek moet je de ander dus op waarde schatten. Maar dat is vaak lastig.

Dat komt doordat we dit waarde-gevende kader uithollen door een eenzijdige interpretatie: Zo vinden we onze eigen mening al snel waardevoller dan de inbreng van de ander. Want we hebben liever begrip dan tegenspraak. Zo krijg je groepjes van gelijkgezinden, die elkaar vinden en versterken; op Twitter, of bij een bepaalde omroep, denominatie of partij. Dit zijn bubbels die de mening van de ander liever afschieten dan afwegen.

Dit begon al in de hof van Eden, waar de hoogmoed het won van het luisteren naar de Ander. En deze klassieke gezagscrisis trekt overal zijn sporen: Met tanend respect voor politie, politici, kerk en leraren, en zelfs met agressief gedrag naar ambulancepersoneel. Als je eerlijk bent kun je het ook bij jezelf herkennen: Zelfs voor een welgemeend advies staan we niet altijd open. Terwijl de oprechte tegenspraak van de ander vaak zo heilzaam is!

Cultuurverschillen
Het zelfbewuste ‘ik’ stond langzaam op in de Renaissance en Reformatie. Door de Verlichting kreeg het steeds meer grip op de werkelijkheid. En na de Franse Revolutie met zijn ‘ni Dieu, ni maître’ (geen Heer of meester) verwierp hij alle gezag. In Nederland ervaren we dat vanaf de zestiger jaren. Weg met gezag en instituties, en welkom cultuurrelativisme. Zo brokkelt het christendom af en worden andere religies als verrijking binnengehaald. Oosterse invloeden zouden ook wel snel seculariseren. Dachten we.

Maar terwijl Nederland zoekt naar nieuwe vrijheid, arriveerden de eerste gastarbeiders uit landen met een sterke islamitische cultuur. De meesten zijn niet teruggekeerd, maar hebben ook hun families over laten komen. Momenteel zijn er twee miljoen niet-westerse immigranten in Nederland en deze groep blijft groeien (CBS bevolkingsprognose). Velen vinden hun draai en doen het goed. Maar de integratie valt ook tegen. Vaak wordt de kloof van taal en cultuur niet overbrugd, doordat er via satelliet naar eigen zenders wordt gekeken en de eigen cultuur in groeiende migrantenwijken versterkt wordt. Khadija Arib van de PvdA benoemde deze parallelle werelden recent in de Abel Herzberglezing.

Zo lezen we met regelmaat over de ongelijkwaardige positie van vrouwen, afhankelijkheid van de bijstand of de groeiende salafistische beweging. Hoe moeten we daarop reageren? Wie er iets van zegt loopt de kans om in de verkeerde hoek gezet te worden. En wie relativeert verliest het contact met veel burgers. Dat is wrang, want dit gijzelt een goed gesprek.

Genade én Waarheid
De Kerstdagen gaven me een idee. Want in het kerstkind Jezus komen ogenschijnlijke uitersten heel natuurlijk bijeen: Zo is Jezus is namelijk kind en Koning tegelijk. Hij is het Lam, maar ook de Leeuw van Juda. Hij verenigt barmhartigheid en een juist oordeel. Hij is de Vredevorst die genade én waarheid brengt (Johannes 1:17). Dit is intrigerend. Want het is uitgesproken en gebalanceerd tegelijk, zonder in een laf midden terecht te komen. Wat een contrast met onze vaak zo eenzijdige benadering.

In het gesprek over de islam denk ik dat de criticus z’n hart moet toetsen op barmhartigheid, we hebben immers veel rijkdom te delen. Maar wie de spanningen relativeert moet eerlijk kijken naar de feiten. Zorg ervoor dat je niet eenzijdig geïnformeerd wordt. Wie de NOS volgt moet eens door de rechtse media struinen. Wie de NRC of Volkskrant leest moet ook eens Elsevier lezen. Stel je ook in gesprekken aanspreekbaar op. Begrijp ik je goed? Wat vind je van mijn perspectief? Want barmhartigheid is goed, maar die moet niet voortkomen uit angst of naïviteit. Ook de kritische blik is goed, maar moet de menswaardigheid niet uit het oog verliezen.

Patstellingen doorbreken
Ik gaf eens een bijbelstudie in een AZC. Daar schoven ook geïnteresseerde moslims bij aan. In datzelfde AZC is ook een bekeerde moslim in elkaar geslagen. Ik ken leuke immigranten die een verrijking zijn. Maar ik weet ook dat immigranten oververtegenwoordigt zijn in de criminaliteit. Kun je niet tegelijk vluchtelingen helpen én de pijnpunten van de massa-immigratie benoemen? Je kunt toch voelen voor een uitgebreider kinderpardon én een strenger immigratiebeleid? Het is gemakkelijk om je relativerend en barmhartig uit te spreken; want dan deug je en bewaar je voor nu in elk geval de vrede. Toch deugt ook degene die legitieme zorgen heeft over de toekomst, ook al klinkt dat meestal ongemakkelijk.

Een eenvoudige tussenweg zie ik dus niet. Maar hopelijk geeft het bovenstaande meer ruimte voor een eerlijk gesprek wanneer we weer eens óver de islam spreken. Gesprekken mét moslims kunnen je beeld nog beter vormen. Vraag gerust hoe zij zich inzetten voor een betere integratie, en vraag jezelf eens af wat jij daarvoor doet. Maar laat niemand zichzelf in de categorie van ‘wegkijker’ of ‘racist’ terugvinden, blinde posities die de ander niet serieus nemen. We moeten niet naïef zijn, en ook niet koudhartig. Er zijn genoeg mensen die tegelijk vriendelijk en kritisch zijn. Zo kun je het gesprek ook voeren. Op je werk, in de kerk en in de media.

Jesse de Haan is voorganger van Baptistengemeente Maastricht.

Lees ook: Amsterdamse voorganger bezorgd: "Moslims bedreigen mijn gemeenteleden" en Theologen kritisch op voorganger die opkomt voor door moslims bedreigde christenen.