Voor het Rathaus in Lutherstadt Wittenberg staat een fietskar geparkeerd met daarop een bord met een oproep Jezus te volgen. Volgens het pamflet zoeken mensen hun zin in religies, in vegetarisme, in duurzame leefstijl, enzovoorts. Allemaal leuk en aardig, zegt het pamflet, er is er maar één die werkelijk vrede geeft en dat is Jezus Christus.
Het is een opmerkelijk geluid temidden van de veelheid aan thema’s bij de herdenking van de Reformatie in Wittenberg. In deze stad spijkerde Luther in 1517 zijn stellingen aan de deur van de Slotkerk, en bracht daarmee een beweging op gang die het kerkelijk en het maatschappelijk leven ingrijpend veranderde. De Reformatie was van grote betekenis voor vrijheid, gelijkheid en mensenrechten.

Luthers werk wordt deze zomer herdacht met de 'Weltausstellung Reformation'. Centraal motto daarvan is 'Veranderen we de wereld of verandert de wereld ons?'. Zowel de geloofsideeën van Luther vertaald naar deze tijd, als de maatschappelijke betekenis van de Reformatie komen aan bod. Dat laatste komt bijvoorbeeld tot uiting in het tegengeluid dat de kerk wil bieden tegen populisme, en racisme, tegen AfD en Brexit. Zo was er afgelopen jaar een tour van een truck langs 68 Europese steden die 'iets' met de Reformatie hebben, bedoeld als bijdrage aan vrede en eenheid in Europa.

Naast de vaste tentoonstelling zijn er dagelijks fora, workshops en discussiebijeenkomsten over diverse thema’s. Over interreligieuze dialoog, maar ook over arbeid en economie en over het minimumloon in Duitsland. Reformatie lijkt wel iets over elk denkbaar hedendaags thema te zeggen te hebben. Het motto 'veranderen wij de wereld, of verandert de wereld ons' wordt door vele oneliners her en der in de stad geïllustreerd. Zoals: 'Is de boot te vol en ons hart te leeg?' 'Heb jij de smartphone in de hand of de smartphone jou?'. Want het begint bij doorvragen, zoals hij ook deed: 'Reformation heisst, die Welt zu hinterfragen'. En dat kan de wereld veranderen. Ofwel: verander de wereld, begin bij Luther.

Daarom heeft de Evangelische Kirche Deutschlands (EKD), zoals de protestantse kerk hier heet, de herdenking groots aangepakt. Ze lijkt vooral de moderne seculiere mens te willen aanspreken. "Natuurlijk is de herdenking van de Reformatie seculier getoonzet. Tenslotte horen slechts 15 % van de inwoners van Wittenberg bij een kerk," zegt Heike KÅ‘hler, pastor in de Landeskirche Hannover. “Luthers theologie heeft zich in 500 jaar mee ontwikkeld met de samenleving en de kerk, en dat merk je aan de variatie in het programma van de herdenking. Ik denk dat je Luthers thema’s zo moet vertalen, dat ze voor mensen vandaag te begrijpen zijn. De globalisering bij voorbeeld is in de tijd van Luther met de ontdekking van nieuwe continenten begonnen. Wat betekende het voor de kerk en het geloof, wanneer men met andere culturen te maken kreeg? De 'Turken' waren voor hem een aanvechting. En vandaag de dag komt dit verhaal weer naar ons terug in de vorm van vluchtelingen."

Het ging Luther in basis om puur kerkelijke vragen. In Wittenberg had keurvorst Frederik van Saksen van de paus gedaan gekregen dat aan een bezoek aan zijn slotkerk aflaten te verdienen waren. Luther was het faliekant oneens, zette de aflaten bij het grofvuil toen hij de genadige en bevrijdende God ontdekt. Hij had ook geen priester of paus meer nodig om tot God te komen. En ook geen goede werken.
Dominee Menno Valk uit Twello bezoekt Wittenberg als afsluiting van een studieverlof, dat hij wijdde aan de Reformatie. “De kern van Luther is voor mij zijn eigen zoektocht: 'hoe vind ik een genadig God?' Het middeleeuwse denken was dat je het moest verdienen. Luther zei daarentegen, je mag er zijn, je hoeft niets te verdienen. Dat is de kern van de Reformatie, je mag gewoon voor God staan.“
Heike KÅ‘hler beaamt dat: “Luthers betekenis is voor mij dat iedereen zijn eigen mening over het geloof kan vormen, zonder dat priesters dat voor ons doen. Voor het werk in de gemeenten betekent dat de mensen serieus nemen en in gesprek gaan over het geloof. Ook het priesterschap van alle gedoopten is van wezenlijk belang.“

Wittenberg ademt dezer dagen op elke straathoek Reformatie. Naast het station staat een uitzichttoren in de vorm van een Lutherbijbel. Verderop een reuzenrad waarin je pastorale aandacht kan krijgen voor de hoogten en diepten in het leven. Een 360 graden schilderwerk van het dagelijks leven in Wittenberg in Luthers tijd, à la Panorama Mesdag. Dan is er de Erlebnisraum Taufe, een ruimte waar je binnentreedt en waar alles blauw is. Een film door studenten van de kunstacademie Berlijn gemaakt, die kippenvel veroorzaakt met zijn uitbeelding van de gebrokenheid van de mens en de overvloedige genade van God. Een oceaan van gratia.
Heike Kohler was betrokken bij het opzetten van de Erlebnisraum Taufe: “We wilden een centraal thema aanpakken en dat in een modern format presenteren. We haakten aan bij de gedachte dat het voor Luther zo belangrijk was om zich elke dag aan zijn doop te herinneren. We willen mensen aanmoedigen over hun eigen doop na te denken en daar iets bij te voelen.” Luther werd dagelijks aangevochten en voelde zich mens “zwischen Gott und Teufel”.

Naast de aandacht voor de existentiële vragen bij Luther, dus ook veel aandacht voor allerlei andere onderwerpen die men aan de Reformatie wil koppelen. Dat laatste komt omdat de Evangelische Kriche Deutschlands sterk bezig is met hoe ze maatschappelijk relevant kan zijn. Menno Valk, die een tijdje in Tübingen studeerde, legt een verband met de financiering door kerken via de Kirchensteuer (kerkbelasting). “De EKD onderhoudt in Duitsland nog veel maatschappelijke verbanden. Kerk en diaconie beheren ziekenhuizen en ouderencentra. De financiering daarvan loopt van de kerk via de overheid die via de belastingdienst de kerkelijke bijdragen int. De kerk wil laten zien dat ze relevant zijn en goede dingen doen met dat geld. Vandaar die maatschappelijke thema’s bij de Reformatieherdenking.”
Het seculiere karakter wordt ook geïllustreerd door de betrokkenheid van de overheid en bedrijven. De Duitse overheid wil via de herdenking de deelstaat Sachsen Anhalt, waarin Wittenberg ligt, op de kaart zetten. De tentoonstelling wordt verder gesponsord door Deutsche Bahn, die in deze regio met gloednieuwe treinen rijdt voorzien van het logo van de Reformatieherdenking. En door Volkswagen, die na het sjoemeldieselschandaal wel wat reformatie kan gebruiken.

De Weltausstellung heeft veel te bieden, maar wat meer focus zou fijn zijn en zou een duidelijker profiel geven. Het lijkt nu alsof Luther voor ieder karretje worden gespannen. Ieder zijn eigen Luther. In die veelheid van thema’s doet de boodschap op de fietskar voor het raadhuis weldadig aan, in zijn charmante eenvoud. Met de boodschap over Jezus Christus die echte vrede geeft. Luther zou zeggen: Solus Christus. Christus alleen.

De Weltausstellung Reformation duurt nog tot 10 september. Op zeven velden in de groene zoom rondom het centrum van Wittenberg vindt een gevarieerd programma plaats met tentoonstellingen, muziek, lezingen, kunst, enz. Klik hier voor meer informatie.