De rabbijnse bijbeluitleg: betreed het paradijs dat ‘Bijbel’ heet!

Wie diepgaande bijbelstudie doet, is bezig te eten en te drinken in het paradijs! Ik zeg dat zo omdat de rabbijnen de vier ‘lagen’ in het bijbelonderzoek aanduiden met de letters P, R, D en S, en die letters vormen samen (met twee klinkers: de a en de e) het woord pardes, een oudtestamentisch woord (Neh. 2:80; Pred. 2:5; Hoogl. 4:12) dat verbasterd is tot ons woord ‘paradijs’. De vier ‘lagen’ zijn als volgt:

(a) De P van pardes is die van p’sjat (‘oppervlak, rechttoe-rechtaan’), oftewel de letterlijke, onmiddellijke betekenis van de bijbeltekst.

Dit artikel is je cadeau gedaan door CIP+ lid Willem J. Ouweneel.

Word ook lid

(b) De R van pardes is die van remez (‘hint, aanwijzing’), die verwijst naar de diepere (met name typologische, allegorische, symbolische) betekenis van de tekst.

(c) De D van pardes is van d’rasj (van het werkwoord d-r-sj, ‘[onder]zoeken’), zoals we die kennen uit de joodse midrasj (een woord dat verwant is met d’rasj) (hier gaat het vooral om de morele toepassing: ‘de moraal van het verhaal’).

(d) De S van pardes is van sod (‘verborgenheid, geheim, mysterie’), wat verwijst naar de esoterische of mystieke betekenis van de tekst (alleen bestemd voor ‘ingewijden’; de term ‘vertrouwelijke omgang’ in Ps. 25:14 NBG is ook sod).

Als de bijbeltekst met een ‘paradijs’ (pardes) vergeleken mag worden, is de p’sjat slechts de poort van het paradijs; dan heb je nog niet veel gezien. Wie echt naar binnen gaat en de bomen, de bloemen en de watertjes, de geuren, de kleuren en de klanken leert kennen, is bezig met remez en d’rasj. En sod is voor degenen die de verborgenste schoonheden van het paradijs mag aanschouwen.

Kijken we nu eens naar wat ik een echt christelijke benadering van de vier ‘lagen’ in de bijbeluitleg zou willen noemen:
(a) Bij p’sjat denken we aan wat christentheologen de grammatisch-historische (simpelweg: de ‘letterlijke’) exegese noemen. Als we bijvoorbeeld aan de uittocht in Egypte denken, wat gebeurde daar dan precies? Hoe is dat historisch te plaatsen tegen de achtergrond van wat we weten over de geschiedenis van die periode? Enzovoort. In deze uitleg blijven we echter altijd aan de deur van het ‘paradijs’ van de bijbelexegese staan.

(b) Bij remez denken we aan de typologische uitleg van diezelfde geschiedenis; de uittocht uit Egypte is dan een type van de verlossing van het nieuwtestamentische volk van God. In de geest van Paulus (vgl. 1 Kor. 10:1-13) en de Hebreeënbriefschrijver (vgl. Hebr. 3:7–4:13) gaan we echt het ‘paradijs’ binnen: de diepere betekenissen bij Exodus 13-15 beginnen tot ons door te dringen.

(c) Bij d’rasj denken we vooral aan wat men de homiletische uitleg noemt (homiletiek is ‘preekkunde’): zo geeft een goede preek niet alleen bijbeluitleg, maar ook praktische toepassing. Wat leren we bijvoorbeeld van die uittocht voor ons eigen, persoonlijke geloofsleven? Kijk bijvoorbeeld naar de rol van het geloof bij de uittocht (Hebr. 11:28v.). Goede p’sjat is een zaak van de rede; maar bij d’rasj komt het hart echt aan bod. Bij p’sjat zijn we aan het landmeten: we brengen het paradijs in kaart; bij remez en d’rasj zijn we aan het bloemen plukken en zwemmen we in de beken van het paradijs.

(d) Bij sod denken we vooral aan de christologische en eschatologische betekenis: wat leren we bij de uittocht over Mozes als type van Christus? Paulus zegt dat de Israëlieten in de Schelfzee ‘gedoopt’ werden tot Mozes, en zo worden wij gedoopt tot Christus (1 Kor. 10:2). En na de doop voert Christus ons tot de kennis van zijn geboden (Matt. 28:19), zoals Mozes het volk na de doortocht door de Schelfzee naar de berg Sinaï leidt, waar God de Torah aan het volk zal schenken. Dit is typologie (remez), maar het verdiept ook onze eigen ‘vertrouwelijke omgang’ (sod!) met Christus. Typologie kan nog steeds tamelijk rationeel zijn; maar pas als p’sjat, remez en d’rasj onze relatie met Christus verdiepen – als ze ons tot diepere aanbidding van Hem leiden – is er sprake van sod. Zoals Jezus zegt: ‘Wie mijn geboden heeft en ze bewaart, die is het die Mij liefheeft; en wie Mij liefheeft, zal door mijn Vader worden geliefd; en Ik zal hem liefhebben en Mijzelf aan hem openbaren (…). Als iemand Mij liefheeft, zal hij mijn woord bewaren, en mijn Vader zal hem liefhebben en Wij zullen tot hem komen en woning bij hem maken’ (Joh. 14:21,23).

Blijf niet bij de poort van het paradijs staan! Prachtig is de vermaning van Paulus: ‘Zegt mij, u die onder de Torah wilt zijn, luistert u niet naar de Torah? Want er staat geschreven dat Abraham twee zonen had, één van de slavin [Hagar] en één van de vrije [Sara]. Maar die van de slavin was naar het vlees geboren en die van de vrije door de belofte. Deze dingen hebben een zinnebeeldige betekenis’, enzovoort (Gal. 4:21-23). Wat Paulus hier zegt is: leer echt luisteren naar de Torah! Dan blijf je niet stilstaan bij de p’sjat, maar gaan ook remez, d’rasj en sod voor je leven! Dat is maar niet slechts ‘toepassing’, die met de ‘eigenlijke’ (lees: de grammatisch-historische) uitleg niets te maken zou hebben. Integendeel! Dít is het hart van het paradijs! Daarom zegt Paulus na wat hij gezegd heeft over de uittocht uit Egypte: ‘Al deze dingen nu zijn hun overkomen als voorbeelden (typen) en zijn beschreven tot waarschuwing voor ons, op wie de einden van de eeuwen zijn gekomen’ (1 Kor. 10:11). ‘Want alles wat tevoren geschreven is, is tot onze lering geschreven, opdat wij door de volharding en door de vertroosting van de Schriften de hoop hebben’ (Rom. 15:4).

Betreed het paradijs dat ‘Bijbel’ heet, want de geuren en kleuren van dat paradijs zijn voor jou bedoeld! En ze hebben een naam: Christus.

Christenen die meer diepgang willen kiezen voor CIP+

Je las net een gratis CIP+ artikel. Meld je aan en start je gratis maand.

Start je gratis maand