Waarom de Russische patriarch Kirill afgelopen zondag zijn gevaarlijkste preek ooit gaf
De Russisch-Orthodoxe patriarch Kirill trok vorige maand flink de aandacht met zijn preek waarin hij de oorlog tegen Oekraïne probeerde te rechtvaardigen. Afgelopen zondag hield hij weer een preek die volgens redacteur Katherine Kelaidis van Religion Dispatches zijn gevaarlijkste preek tot nu toe is.
Er is weinig twijfel over mogelijk dat de preek van patriarch Kirill over vergeving vorige maand de meeste aandacht van het Westen heeft gekregen sinds lange tijd. Nog los van de beangstigende absurditeit ervan, is de vele aandacht waarschijnlijk te wijten aan de retorische oorlogstaal die inging op onderwerpen die voor westerlingen zo belangrijk zijn tegenwoordig.
Het is daarom niet verrassend dat zijn preek van afgelopen zondag minder aandacht kreeg, ook al was deze preek waarschijnlijk vele malen gevaarlijker en laat deze ons zien wat Rusland, Oekraïne en de rest van de wereld te wachten staat.
De vierde zondag van de vastentijd staat in het teken van st. Johannes Climacus in de Oosterse christelijke traditie. Er is weinig bekend over deze 'woestijnvader', maar hij schreef wel een bekende tekst, de 'Ladder van de Goddelijke klim'. Deze tekst is op te delen in drie delen en vormt een gids voor het christelijke leven.
Oorlogszuchtig
Kirill gebruikte afgelopen zondag deze tekst als basis voor zijn preek. En eerlijk gezegd, het eerste deel van zijn preek was behoorlijk goedaardig, zo niet een standaard preek van een willekeurige christelijke predikant. Kirill wees zijn toehoorders er zelfs op dat "het mooiste en heiligste gevoel dat God de mensheid heeft geschonken het gevoel van liefde is". Een sentiment dat, helaas, een beetje schokkend klinkt uit de mond van een oorlogszuchtige patriarch.
Maar dan opeens, halfverwege zijn preek, verandert zijn preek in iets schokkends en gevaarlijks. Hij kwam op het punt dat hij toegaf waar hij zich bevond: in een kathedraal die net zoveel werd gebouwd voor de glorie van God als voor de Russische militaire macht. De Patriarch zei dat hij zich wilde richten tot de leiders van de militaire troepen en door hen heen tot de troepen zelf. Hij herinnerde zijn gemeente aan Poetin's favoriete propagandaboodschap: Rusland vecht tegen het facisme in Oekraïne, net zoals dat in de Tweede Wereldoorlog gebeurde.
En toen begon de patriarch, wiens kantoor nog maar een paar eeuwen geleden (één keer knipperen met je ogen in de geschiedenis van het christelijke Oosten) niet in Moskou maar in Kiev stond, aan een versie van de geschiedenis die Oekraïne compleet van de kaart veegt. Kirill beschuldigt "verschillende machten" die in de middeleeuwen opkwamen van het creëren van een vals onderscheid tussen Rusland en Oekraïne, waarbij hij alle volken waaronder Wit-Russen als "heilige Russen" aanduidt.
Retoriek
Nog los van het feit dat de geschiedenis die patriarch Kirill hanteert feitelijk onjuist is, laat deze preek een gevaarlijke escalatie zien van de retoriek die afkomstig is van de patriarch - en in het verlengde daarvan de Russische staat. Deze retorische ontwikkeling is zo gevaarlijk omdat de meeste mensen in het Westen niet weten dat deze preek heeft plaatsgevonden.
Sterker nog, er is geen enkele Engelse vertaling beschikbaar en het is door geen enkele Westerse mediaorganisatie opgepakt, wellicht alleen door dit artikel van Reuters.
Het is te begrijpen waarom. Patriarch Kirill heeft het niet over de bekende retoriek van de culturele oorlog tegen 'gay prides' en Westerse decadentie. Hij heeft het over de obscure geschiedenis van het christelijke Oosten, een geschiedenis die grotendeels onbekend is bij het Westen. Maar wees niet misleid, wat hij zegt is extreem gevaarlijk.
De preek van patriarch Kirill doet niets anders dan het onderscheid tussen de cultuur en identiteit van Rusland en Oekraïne te ontkennen. Daarnaast bestempelt hij hiermee de voortdurende geweldsstroom als noodzakelijk en zelfs, zou je kunnen zeggen, als heilig.
De patriarch zegt dat de Russische soldaten, naar de woorden van het Johannes evangelie, "hun leven afleggen voor dat van hun vrienden". Dat klopt. De Oekraïners die door de Russen gebombardeerd worden en die dood achtergelaten worden aan de kant van de weg, zijn vrienden. Net zoals Jezus zijn discipelen zijn als vrienden zag. Dit zijn woorden van een toegewijde nationalist en een man die de bekende woorden van het geloof gebruikt met een verwoestend effect. Zoals we nu allemaal zouden moeten weten, is dit een erg gevaarlijke combinatie. Als we zijn woorden negeren, of niet voldoende serieus nemen, verraden we de mensen die al gewond zijn en zorgen we ervoor dat dit nog erger gaat worden in de toekomst.
Praatmee