Veel concepten die al eeuwenlang gekend zijn in religies en wijsheidsliteratuur blijken belangrijke voorspellers van fysieke en mentale gezondheid te zijn. De tak van de psychologie die in kaart brengt welke factoren bijdragen tot welzijn en veerkracht heet de positieve psychologie. Onderzoekers hebben ondertussen al een heleboel empirische evidentie verzameld die de link tussen verschillende deugden (bv. dankbaarheid, vergevingsgezindheid, nederigheid en vrijgevigheid) en welzijn bevestigt.

Wij vragen ons af of dit ook geldt voor de ervaring van het geven en ontvangen van genade. Maar genade, is dat nog een woord van deze tijd? Daar moesten we eerst achter komen. Daarom stuurden we een online vragenlijst uit waarin we mensen vroegen naar hun persoonlijke definitie van genade. Iedereen boven de 18 jaar kon deelnemen aan het onderzoek. We mochten 523 definities van genade ontvangen. Meer en mooier dan we hadden durven hopen.

Allereerst willen we iedereen die deelnam aan deze studie “Let’s talk about Grace” van harte bedanken voor hun tijd en persoonlijk verhaal dat ze met ons deelden.

Doel van de studie
Het doel van deze studie was om tot een bottom-up definitie van genade te komen zoals deze in een geseculariseerde context als Vlaanderen door mensen zelf beschreven en beleefd wordt. Deze informatie kunnen we dan in een latere fase gebruiken om te onderzoeken of het geven en ontvangen van genade samenhangt met fysiek en/of psychisch welbevinden.

Analyses
Gezien de grote hoeveelheid definities hebben we erover gekozen om te werken met Nvivo 12: een software programma dat speciaal ontwikkeld is om analyses van kwalitatieve data te ondersteunen. We hebben alle definities opgeladen in dit systeem en gevraagd om te tellen hoeveel verschillende woorden er gebruikt werden en welke woorden het meeste voortkwamen. Dit gaf ons een eerste screening en startpunt om de woorden en beschrijvingen in categorieën onder te brengen. De telling gaf aan dat er 2635 unieke woorden werden gebruikt. De top tien van meest gebruikte woorden was vergeving (116) en vergiffenis (46), God (106), leven (75), liefde (72), geschenk (63) en gave (42), ontvangen (53), kracht (44) en onverdiend (44). Geen enkel woord werd door iedereen gebruikt wat er dus op duidt dat het begrijpen en beleven van genade afhankelijk is van meerdere factoren. Genade is een complex begrip met verschillende betekenislagen en facetten die in meerdere en mindere mate in iemands leven herkend en beleefd kunnen worden.

Om vanuit deze verscheidenheid tot de grootste gemene deler te komen, besloten we verder te werken met alle woorden die minimaal driemaal vernoemd werden. Dit bracht ons op 626 woorden om verder op in te zoomen. Om dieper op de betekenis in te kunnen gaan, rangschikten we alle woorden in 10 clusters. Deze vatten we op hun beurt weer samen in 6 categorieën die jullie in de figuur kunnen zien.

In een volgende coderingsronde werden de categorieën vervolgens verdeeld in groepen die antwoord geven op definitie-gerelateerde vragen zoals het hoe, het waar en het wat. Het gaat respectievelijk om de volgende drie groepen (a) het psychologisch ervaren van genade (hoe) ; (b) de context waarin genade ervaren wordt (waar) en (c) de typische karakteristieken die aan genade toegeschreven worden (wat).

Wat betreft het verschil tussen gelovige en niet-gelovige mensen hebben we gezien dat alle categorieën voorkomen bij beide groepen. Het is wel zo dat gelovige mensen vaker schreven over het transcendente en buitengewone en ook meer verwezen naar positieve gevoelens. Niet-gelovige mensen gebruikten dan weer meer woorden die verwezen naar fouten en vergeving.

Kortom, het concept genade is multidimensionaal en gaat verder en dieper dan een eenvoudige beschrijving. Daarvan getuigen ook de vele tegenstrijdige zinssneden die we graag met u delen. Genade wordt ervaren als iets niet alledaags dat toch juist in de alledaagse zaken ontmoet kan worden. Het is een oubollig concept dat volgens anderen net datgene is waar deze tijd nu meer dan ooit nood aan heeft. Het is een persoonlijke ervaring terwijl anderen vinden dat genade niets te maken heeft met het individu. Genade is een gelukkig toeval of net niet toevallig. Genade is onveranderlijk en statisch en anderzijds ook erg dynamisch. Genade leidt tot dankbaarheid terwijl het dankbaar zijn juist leidt tot meer genade. Genade kan gaan over iets precies of juist meer een sfeer. Genade kan genereus maar ook neerbuigend ervaren worden.

Voor sommigen draagt het een zware negatieve connotatie van zonde en schuld terwijl anderen genade spontaan positief connecteren met aanvaarding en compassie. Genade ervaren is een zeer persoonlijk proces. Dezelfde ervaringen kunnen door sommige mensen als genade ervaren worden en als toeval door anderen. In verder onderzoek willen we graag nakijken of het ervaren van genade al dan niet samenhangt met het ervaren van andere zaken zoals dankbaarheid, tevredenheid en geluk.

Wat in ieder geval duidelijk naar voren komt is dat genade eeuwenoud en toch springlevend is!

Dit blogbericht werd geschreven door Tine Schellekens, doctoraal onderzoeker aan de KU Leuven en psychodynamisch (kinder)psychotherapeute. Dit verhaal verscheen eerder op de site van EOS Wetenschap en is met toestemming van de auteur overgenomen door CIP.nl.