Het ‘Omtzigt-debat’ zo werd het debat ook wel genoemd dat donderdagmiddag eindelijk kon beginnen nadat het tal van keren was uitgesteld. Daarin moesten Mark Rutte en de verkenners zich verantwoorden voor de uitgelekte notitie waarin stond: ‘Pieter Omtzigt: functie elders’. De Kamer had eerder geëist dat alle stukken omtrent de verkennende gesprekken voor een coalitie openbaar zouden worden gemaakt. Dat gebeurde donderdagmorgen en direct bleek dat Rutte niet de waarheid had gesproken. Eerder stelde hij niet over Omtzigt te hebben gesproken met de verkenners. Uit de verslagen bleek dat hij dat wel degelijk gedaan had.

Het leverde vuurwerk op in de Kamer. De demissionair minister-president bleef herhalen dat hij niet gelogen had, maar dat hij zich simpelweg niet meer had herinnerd dat hij wél over Omtzigt had gesproken. Rutte werd het vuur aan de schenen gelegd, helemaal toen bleek dat hij al enkele uren eerder dan de Kamer op de hoogte was van wat er in de stukken stond. Dit vertelde hij zelf na een vraag van Thierry Baudet. Rutte weigerde echter zijn bron prijs te geven en bleef zeggen dat hij het “via via” had gehoord.

Het zorgde voor een opvallende vergelijking van D66-leider Sigrid Kaag: “Misschien is het omdat het Witte Donderdag is, maar ik moet eerlijk gezegd bij “via via” denken aan de Via Dolorosa denken”, zei ze tegen Rutte. “Maar we weten ook hoe die is geëindigd. Ik zou Mark Rutte willen verzoeken om te kijken of er een degelijke of vertrouwelijke manier is om alsnog de naam te delen. Het gaat hier om de diepte van een vertrouwenscrisis.”

Excuses Rutte
Het debat ging tot diep in de nacht door. Uiteindelijk bood Rutte zijn excuses aan: “Wij zitten hier niet in de Tweede Kamer voor onszelf, maar voor Nederlanders. De afgelopen dagen en zeker vandaag is het over onszelf gegaan. Daar heb ik zelf op verschillende manieren een te grote bijdrage aan geleverd. Dat is slecht voor ons onderling vertrouwen en onze samenwerking. Ik hoop dat we met dit debat een eerste stap kunnen zetten in het herstel van vertrouwen. Ik voel daar een grote verantwoordelijkheid voor. Daarom wil ik hier en nu excuses aanbieden aan iedereen voor wie wat in de afgelopen week gebeurd is, negatieve gevolgen heeft ondervonden. Hier in de Kamer en in het land.”

“In het bijzonder excuses voor Pieter Omtzigt”, vervolgde Rutte. “Een week lang werd er gezegd dat er niet over hem gesproken is. Dat blijkt nu anders te zijn. Ik heb wel over hem gesproken. Dat is heftig voor hem. Dat spijt mij ten diepste. Ik wil ook excuses aanbieden voor het bericht over het telefoontje van vanochtend. Dat had absoluut niet mogen gebeuren. Het voedt de indruk dat toegang tot macht en tot informatie niet gelijk verdeeld is. Ook dit is schadelijk voor het aanzien van de politiek en onze samenwerking hier in de Tweede Kamer.”

Motie van wantrouwen
PVV-voorman Geert Wilders maakte meteen aan het begin van het debat al duidelijk dat hij een motie van wantrouwen in zou gaan dienen. Hij wilde dat Rutte op zou stappen als demissionair minister-president. “Ik zou tegen Rutte willen zeggen: ga zelf op zoek naar een functie elders. Wegwezen.” De motie van wantrouwen kreeg uiteindelijk net geen meerderheid. Alle oppositiepartijen stemden voor, maar Rutte werd gered door de partijen uit het demissionaire kabinet: VVD, CDA, D66 en ChristenUnie. Zij stemden tegen een motie van wantrouwen. Daardoor waren er drie stemmen tekort voor een meerderheid.

In plaats daarvan diende Kaag samen met Hoekstra (CDA) een motie van afkeuring in, een mildere variant die vooral het beleid afkeurt en niet de persoon. “Mijn vertrouwen in Rutte heeft een forse deuk opgelopen. Dat neem ik hem kwalijk”, aldus Kaag. De motie van afkeuring werd met ruime meerderheid aangenomen. Deze heeft echter geen directe concrete gevolgen zoals het aftreden als demissionair minister-president. Rutte maakte ook direct duidelijk door te willen gaan en zichzelf nog geloofwaardig te vinden.

ChristenUnie
Dat de motie van wantrouwen op drie stemmen na geen meerderheid kreeg, had onder andere te maken met het feit dat de ChristenUnie besloot deze niet te steunen. Fractievoorzitter Gert-Jan Segers kijkt op de website van zijn partij terug op het debat. Hij stelt daarbij dat hij het moeilijk vindt om te geloven dat Mark Rutte daadwerkelijk was vergeten dat hij wél over Pieter Omtzigt had gesproken: “Daarom keuren wij dat af, keur ik af wat er is gebeurd. Wij keuren af dat er onwaarheid is gesproken. Onwaarheid dat er wél is gesproken over Pieter Omtzigt, maar het buiten is ontkend. Maar ook dat er geen verantwoording over afgelegd zou hoeven worden. Dat keuren we af.

We keuren af zoals er over Pieter Omtzigt is gesproken. Een onafhankelijk Kamerlid die buitengewoon krachtig zijn werk doet. Met een groot mandaat van de kiezer. De indruk is op zijn minst gewekt dat deze vorm van tegenmacht ongewenst is. En dat keur ik af. Ik keur af hoe macht met tegenmacht omgaat. Hoe een politieke cultuur is ontstaan waarin een debat een hinderlijke onderbreking is van het fixen van problemen. En dat vraagt om diepgaande bezinning. Omdat ik afkeur wat er nu gebeurd is, zal ik de motie van collega’s Kaag en Hoekstra steunen.”

Segers legt vervolgens ook uit waarom zijn fractie de motie van wantrouwen níet steunt: “Het opzeggen van vertrouwen gaat verder. Zeker omdat het gaat om twee verschillende rollen: politiek voorman en de minister-president, zoals ook de heer Hoekstra al zei. Maar het gaat ook verder en dat weegt voor mijn fractie heel zwaar. Dat is dat we midden in een enorme, ongekende crisis zitten, één van de grootste sinds de Tweede Wereldoorlog. Dat weegt zwaar in de afweging of we het ons kunnen veroorloven om zo’n stap te zetten.”

De voorman van de ChristenUnie stelt wel dat het vertrouwen een deuk heeft opgelopen. Daarbij rept hij zowel over het vertrouwen onderling als het vertrouwen van de burger in de politiek: “Er is nog een lange weg te gaan en ik zal me daarvoor sterk maken.”

SGP
De SGP steunde de motie van wantrouwen wel. Dat is een bijzonder gegeven aangezien de partij van Kees van der Staaij traditiegetrouw veel vertrouwen heeft in de zittende macht. Het komt niet vaak voor dat de SGP een motie van wantrouwen steunt: “Het ging vandaag over een integere politieke en bestuurscultuur”, aldus Van der Staaij diep in de nacht tijdens het debat. “Over de noodzaak van het versterken van tegenmacht en over het versterken van het vertrouwen in de overheid. In dit licht blijven wij aangeslagen over wat wij vandaag hebben gezien en gehoord. In deze gevoelige kwestie over de heer Omtzigt is eerder niet de waarheid gesproken door de heer Rutte en de oud-verkenners. Er blijft een beeld hangen van ‘toedekken’, van ‘collectieve vergeetachtigheid’. Dat wekt wantrouwen.”

“Mijn fractie vindt het belangrijk om bij het begin van een nieuwe zittingstermijn een heldere streep te trekken”, vervolgde de SGP-voorman. “Daarom is het met pijn in het hart dat wij op deze donkere Goede Vrijdag zowel steun zullen geven aan de motie van wantrouwen als aan de motie van afkeuring.”

Rutte overleeft
Diep in de nacht, rond 3 uur, vertelde Rutte er alles aan te gaan doen om het vertrouwen terug te gaan winnen. Hij gaat door als demissionair minister-president en zal ook de leiding blijven nemen bij de onderhandelingen over een nieuw kabinet. De woorden van Kaag kwamen dus niet uit. Donderdag was dan misschien een lange lijdensweg voor Mark Rutte, het was niets vergeleken met de Via Dolorosa, de lijdensweg van Jezus. En gelukkig liep het ook anders af.