Samenzwering
Complottheorieën zijn theorieën die een complot als verklaring geven. Een complot is een samenzwering van een groep mensen tegen een andere groep mensen of tegen een individu. Van dat soort theorieën zijn er altijd geweest. Er is een complottheorie geweest over gloeilampen: de producenten daarvan zouden onderling overeengekomen zijn om de levensduur van een gloeilamp met opzet kort te houden, zodat iedereen regelmatig nieuwe lampen moest kopen. Ook tegen Joden en christenen zijn complottheorieën bedacht. Een van de recente is dat Israël het coronavirus de wereld in geholpen zou hebben om geld te verdienen aan een vaccin. Zulke complottheorieën richten zich overigens niet alleen tegen Israël. Ook de oprichter van Microsoft, Bill Gates, wordt er door velen van beschuldigd achter het virus te zitten, omdat hij de wereldbevolking via een vaccin een chip wil injecteren waarmee hij iedereen kan volgen.

Binnen de christelijke gemeente wordt aan dit soort theorieën eveneens geloof gehecht, zij het gelukkig zelden als zo’n theorie tegen Israël gericht is. De Amerikaanse president Trump heeft er ook een handje van om complottheorieën te ondersteunen. Het milieuprobleem was volgens hem bedacht door China om de Amerikaanse economie schade aan te brengen. China zou bewust het coronavirus naar Amerika gebracht hebben. Veel evangelische christenen in Amerika neigen ernaar om zulke theorieën serieus te nemen, omdat zo’n theorie goed past binnen de gedachte dat de satan op die manier een president die achter christelijke waarden staat, zou bestrijden.

Afwegen
Het geloof in complottheorieën komt ook in onze gemeenten voor. Predikanten krijgen ermee te maken dat gemeenteleden diep overtuigd zijn van de waarheid van zo’n theorie. Hoe daarmee om te gaan? Hoe boordelen we zulke theorieën? In de eerste plaats moeten we opmerken dat een complottheorie waar kan zijn. Menige theorie over
de moord op een bekend iemand is uiteindelijk bevestigd. In 1994 werd de Mexicaanse presidentskandidaat Luis Donaldo Colosio vermoord. Snel kwam de politie op de theorie dat er een samenzwering achter zat. Die theorie werd later bevestigd en de daders konden worden gearresteerd. Niet elke complottheorie is dus bij voorbaat onzinnig.

Hoe kun je dan onderscheiden tussen kaf en koren? Daarvoor is nodig dat je tegen elkaar afweegt welke gegevens de theorie ondersteunen en welke gegevens niet kloppen met de theorie en deze onwaarschijnlijk maken. Hoe geloofwaardig is de theorie over Bill Gates en het coronavirus? Zijn er werkelijk concrete aanwijzingen voor? Sommige mensen menen van wel, maar lezen elk gegeven meteen in het licht van die theorie. Andere mogelijke verklaringen worden niet serieus overwogen. Ondertussen zijn er gegevens die de theorie onwaarschijnlijk maken. Waarom zou Bill Gates iedereen willen volgen? Om er rijk van te worden? Maar dat is hij toch al? Waarom zo’n ingewikkelde weg om alleen nog wat rijker te worden en dat terwijl hij ook veel weggeeft?

Onzekerheid en angst
Als christenen hebben we een zekere gevoeligheid voor complottheorieën, omdat we uit de Bijbel weten van de slechtheid van de mens. Niemand is er te goed voor om een complot op te zetten. Onzekerheid en angst onder mensen kunnen daarbij misbruikt worden als een stimulans voor het aanwakkeren van geloof in de theorie. Daarom moet het na aan het hart liggen om de goede naam van de naaste niet zomaar door het slijk te halen. Kritische toetsing is hier geboden om niet met het negende gebod in aanvaring te komen.

Complottheorieën die weinig geloofwaardigheid hebben, moeten het vooral hebben van de angst als brandstof. Christenen moeten zich afvragen of zij zo’n theorie geloven, omdat de tijd hen angstig maakt of dat er sprake is van zorg over de tijd. Het eerste zou aanleiding moeten zijn om troost en houvast in het Woord te zoeken. Het tweede is terecht, maar de zorg zou betrokken moeten zijn op de tijdgeest zelf, meer dan op de manier waarop die zich manifesteert. Ook de keuzen die we voor eigen leven maken, moeten berusten op overwegingen die te maken hebben met onze motieven, meer dan met vrees voor mogelijke gevolgen.

Lees de volledige tekst van dit artikel in De Waarheidsvriend van donderdag 19 november 2020 of download de gratis pdf.

Dr. M. J. de Vries uit Papendrecht is bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Technische Universiteit in Delft en lid van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond.