Complottheorieën serieus nemen of afwijzen: wat is wijsheid?

Nieuws24 november 2020 Dr. M. J. de Vries, De Waarheidsvriend

De coronacrisis heeft aanleiding gegeven tot diverse complottheorieën. Menig ingezonden stuk in het Reformatorisch Dagblad ging de afgelopen tijd over de vraag of christenen zich daarmee moeten inlaten, signaleert dr. M. J. de Vries in De Waarheidsvriend.

Samenzwering
Complottheorieën zijn theorieën die een complot als verklaring geven. Een complot is een samenzwering van een groep mensen tegen een andere groep mensen of tegen een individu. Van dat soort theorieën zijn er altijd geweest. Er is een complottheorie geweest over gloeilampen: de producenten daarvan zouden onderling overeengekomen zijn om de levensduur van een gloeilamp met opzet kort te houden, zodat iedereen regelmatig nieuwe lampen moest kopen. Ook tegen Joden en christenen zijn complottheorieën bedacht. Een van de recente is dat Israël het coronavirus de wereld in geholpen zou hebben om geld te verdienen aan een vaccin. Zulke complottheorieën richten zich overigens niet alleen tegen Israël. Ook de oprichter van Microsoft, Bill Gates, wordt er door velen van beschuldigd achter het virus te zitten, omdat hij de wereldbevolking via een vaccin een chip wil injecteren waarmee hij iedereen kan volgen.

Als christenen hebben we een zekere gevoeligheid voor complottheorieën, omdat we uit de Bijbel weten van de slechtheid van de mens.

Binnen de christelijke gemeente wordt aan dit soort theorieën eveneens geloof gehecht, zij het gelukkig zelden als zo’n theorie tegen Israël gericht is. De Amerikaanse president Trump heeft er ook een handje van om complottheorieën te ondersteunen. Het milieuprobleem was volgens hem bedacht door China om de Amerikaanse economie schade aan te brengen. China zou bewust het coronavirus naar Amerika gebracht hebben. Veel evangelische christenen in Amerika neigen ernaar om zulke theorieën serieus te nemen, omdat zo’n theorie goed past binnen de gedachte dat de satan op die manier een president die achter christelijke waarden staat, zou bestrijden.

Afwegen
Het geloof in complottheorieën komt ook in onze gemeenten voor. Predikanten krijgen ermee te maken dat gemeenteleden diep overtuigd zijn van de waarheid van zo’n theorie. Hoe daarmee om te gaan? Hoe boordelen we zulke theorieën? In de eerste plaats moeten we opmerken dat een complottheorie waar kan zijn. Menige theorie over
de moord op een bekend iemand is uiteindelijk bevestigd. In 1994 werd de Mexicaanse presidentskandidaat Luis Donaldo Colosio vermoord. Snel kwam de politie op de theorie dat er een samenzwering achter zat. Die theorie werd later bevestigd en de daders konden worden gearresteerd. Niet elke complottheorie is dus bij voorbaat onzinnig.

Hoe kun je dan onderscheiden tussen kaf en koren? Daarvoor is nodig dat je tegen elkaar afweegt welke gegevens de theorie ondersteunen en welke gegevens niet kloppen met de theorie en deze onwaarschijnlijk maken. Hoe geloofwaardig is de theorie over Bill Gates en het coronavirus? Zijn er werkelijk concrete aanwijzingen voor? Sommige mensen menen van wel, maar lezen elk gegeven meteen in het licht van die theorie. Andere mogelijke verklaringen worden niet serieus overwogen. Ondertussen zijn er gegevens die de theorie onwaarschijnlijk maken. Waarom zou Bill Gates iedereen willen volgen? Om er rijk van te worden? Maar dat is hij toch al? Waarom zo’n ingewikkelde weg om alleen nog wat rijker te worden en dat terwijl hij ook veel weggeeft?

Complottheorieën die weinig geloofwaardigheid hebben, moeten het vooral hebben van de angst als brandstof.

Onzekerheid en angst
Als christenen hebben we een zekere gevoeligheid voor complottheorieën, omdat we uit de Bijbel weten van de slechtheid van de mens. Niemand is er te goed voor om een complot op te zetten. Onzekerheid en angst onder mensen kunnen daarbij misbruikt worden als een stimulans voor het aanwakkeren van geloof in de theorie. Daarom moet het na aan het hart liggen om de goede naam van de naaste niet zomaar door het slijk te halen. Kritische toetsing is hier geboden om niet met het negende gebod in aanvaring te komen.

Complottheorieën die weinig geloofwaardigheid hebben, moeten het vooral hebben van de angst als brandstof. Christenen moeten zich afvragen of zij zo’n theorie geloven, omdat de tijd hen angstig maakt of dat er sprake is van zorg over de tijd. Het eerste zou aanleiding moeten zijn om troost en houvast in het Woord te zoeken. Het tweede is terecht, maar de zorg zou betrokken moeten zijn op de tijdgeest zelf, meer dan op de manier waarop die zich manifesteert. Ook de keuzen die we voor eigen leven maken, moeten berusten op overwegingen die te maken hebben met onze motieven, meer dan met vrees voor mogelijke gevolgen.

Lees de volledige tekst van dit artikel in De Waarheidsvriend van donderdag 19 november 2020 of download de gratis pdf.

Dr. M. J. de Vries uit Papendrecht is bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Technische Universiteit in Delft en lid van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond.

Praatmee

Beluister onze podcast

#319 Jeffrey & dr. Wim Dekker over welvaartsevangelist Tom de Wal, anti-Joodse protesten en de NGK
Beluister op soundcloud
Bekijk alle afleveringen
Of beluister op:

Meerartikelen

drs. Marianne Visser
Verdieping

In het begin van Exodus lijkt God afwezig, totdat je beter kijkt

De naam van God wordt in de eerste twaalf verzen van Exodus niet genoemd en lijkt daarmee afwezig, schrijft docent Oude Testament Marianne Visser. Totdat we beter gaan kijken: Hij is wel degelijk aanwezig. In de 50 dagen tussen Pasen en Pinksteren bi

Yerusha
Video

Damesensemble Yerusha en Tenira Sturm zingen het schitterende 'Hard geslagen, vastgenageld'

'Hier vindt ons geloof een bedding, onze hoop een vaste grond. Christus rots van onze redding die verloren zondaars vond. Alle lof, eer en aanbidding voor zijn nooit volprezen naam. Wie zijn hoop op Jezus vestigt leeft in hoop die nooit beschaamt', d

Mirjam Bikker
Nieuws

CU-leider Bikker buigt niet voor 'wokisme' en rechtspopulisme: 'Christelijke idealen niet onderhandelbaar'

'Ik wil hier met nadruk zeggen dat christelijk-sociale politiek niet buigt voor links-elitair ‘wokisme’ en ook niet buigt voor rechts-populisme waar telkens maar weer de meerderheid alles zou moeten bepalen', zo stelde ChristenUnie-leider Mirjam Bikk

Christelijke auteur over gecommercialiseerd St. Patrick’s Day: ware essentie verloren gegaan
Nieuws

Christelijke auteur over gecommercialiseerd St. Patrick’s Day: "Ware essentie verloren gegaan"

17 maart was het St. Patrick’s Day in Ierland. Op deze feestdag wordt de komst van het christendom naar het land herdacht. Auteur Aaron Burns verdiepte zich in het onbekende verhaal van de heilige Saint Patrick. "De ware essentie van Patricius is ver

Ds. M. Messemaker
Video

Ds. Messemaker vertelt waarom het beter is om in een hospice te zijn dan op een feest

"We komen niet heel graag in een sterfhuis of op een sterfkamer. Het is zo'n ruimte waar je de dood bijna voelt. Maar tegelijkertijd is het ook zo slecht nog niet om in een sterfkamer te zijn. De Bijbel zegt zelfs dat je daar beter kunt zijn dan op e

Seyi Omooba
Nieuws

Christelijke actrice moet 350.000 dollar betalen na ontslag om ‘homofobe opmerkingen’

De christelijke actrice Seyi Omooba dacht een prominente rol te vervullen in de toneelbewerking van 'The Color Purple', maar zover zou het niet komen. Omooba werd in 2019 vanwege 'homofobe opmerkingen' die zij vijf jaar eerder op Facebook geuit zou h

Ds. A. van Lingen
Nieuws

Nieuwe dominee voor hervormd Bodegraven: ds. A. van Lingen

De hervormde gemeente (PKN) in Bodegraven verwelkomt een nieuwe predikant. Ds. A. van Lingen (foto) heeft het beroep aanvaard en neemt afscheid van Kinderdijk. Bodegraven was sinds vorig jaar vacant in verband met het emeritaat van ds. A. Baas. Van L

Woorden van leven
Column

Zaaien en oogsten: de kracht van bemoedigende woorden

‘Elk woord dat wij spreken kan een baksteen zijn om mee te bouwen, maar ook een bulldozer om mee te slopen.’ Dit is een uitspraak van Joyce Meyer die mij aanspoort om te gaan onderzoeken wat de kracht van woorden kunnen zijn. OntdekkenIn deze reis me

Meerartikelen

Rik Op den Brouw
Verdieping

Hoe ontdekken we de waarheid in een wereld vol leugens?

Het lijkt steeds moeilijker te worden om vast te stellen wat waar is. Hoe weet je of iets echt is of ‘fake’ (nep)? De voortdurende stroom aan informatie maakt het onmogelijk om vast te stellen of iets objectief, wat dat ook precies mag betekenen, of

Jeremia
Verdieping

Jeremia: de profeet die werd genegeerd maar niet kon zwijgen

De profeet Jeremia leefde in een tijd die in zekere zin op de onze leek. Het was de achtste eeuw vóór Christus en de ene grote crisis volgde op de andere. Jeremia maakte mee hoe Israël zich losmaakte uit de macht van Assyrië, daarna hoe het slachtoff

Het verhaal van Amadou: “Ik kan niet iemand zien lijden en hem niet helpen, maar ik kan mijzelf niet behandelen.”
Video

Dokter Amadou deelt in videoboodschap heftig en inspirerend verhaal

Dokter Amadou zet zich vol passie in voor zijn patiënten. Zelf heeft hij een goedaardige tumor in zijn hals die niet in het ziekenhuis geopereerd kan worden. Dankzij de schepen van Mercy Ships is de tumor alsnog verwijderd. Twintig jaar lang werkte A

Alexander Noordijk en Joël Boertjens
Video

Terugkijken: een goed gesprek over LHBTI en geloof met Alexander Noordijk

Onlangs vond de derde ochtend plaats van de serie van vijf in de jonge Amsterdamse kerk Mozaiek020. In een volle zaal met belangstellenden ging voorganger Joël Boertjens in gesprek met dominee Alexander Noordijk over het actuele thema 'LHBTI en geloo

Evangelische Hogeschool
Nieuws

Studenten Evangelische Hogeschool aan de slag met hulpvragen

Studenten van het Basisjaar van de Evangelische Hogeschool zetten zich donderdag 21 maart 2024 in voor de kwetsbare naasten in de samenleving. Dit doen ze door met diverse hulpvragen aan de slag te gaan: opruimen, schilderen, tuinieren, ontmoetingsac

Dringende oproep uit Granada, Spanje
Video

Video: Oproep van Nederlands voorgangersechtpaar vanuit Spanje

Maarten en Nelleke zijn voorgangers van een kerk in Granada, in het zuiden van Spanje. Zij hebben de opdracht gekregen om het pand te kopen of te verlaten, maar beschikken niet over voldoende geld. Daarom doen zij een oproep tot investeren in het twi

Wilkin van de Kamp
Boekfragment

De doornenkroon van Jezus: een verwijzing naar de gevolgen van de zonde

De doornenkroon was waarschijnlijk vervaardigd uit gedroogde takken van de Zizyphus spina, een boom die vlijmscherpe dorens heeft van wel 2,5 centimeter lang, die gemakkelijk de schedelhuid kunnen doorboren. Door op de doornenkroon te slaan drongen d

Dineke van Kooten
Column

Relatieproblemen? Als coach zeg ik: 'de fik erin'

Nog niet zolang geleden verscheen mijn tweede boek, met de uitdagende titel: ‘De fik erin. Op weg naar een vurige relatie’, bedoeld voor mannen en vrouwen in een liefdesrelatie. Noem het ordinair of ongepast taalgebruik, maar de fik erin is precies w

Ds. D.J. Diepenbroek
Video

HHK-predikant over roken: "Dat is jezelf moedwillig in gevaar brengen"

We mogen onszelf niet moedwillig in gevaar begeven, zo zegt zondag 40 van de Heidelbergse Catechismus. Wanneer we roken, grote hoeveelheden drank drinken of veelvuldig ongezond eten, doen we dat wél. Zo betuigde ds. D.J. Diepenbroek onlangs in een pr

Social media en jeugdwerk: hoe ga je ermee om?
Video

Social media en jeugdwerk: hoe ga je ermee om?

Niek Bakker vertelt over de invloed van social media op het leven van jongeren. Hoe is dat terug te zien in het jeugdwerk? En hoe ga je daar als jeugdleider mee om? “Veel mensen hebben online een andere identiteit of soms een veelheid aan verschillen

Waarom stierf Elisa aan een ziekte? Henk van Zon geeft antwoord
Video

Waarom stierf Elisa aan een ziekte? Henk van Zon geeft antwoord

De machtige profeet Elisa overleed aan een onbekende ziekte. Hoe kan het dat een gezalfde dienaar van God ziek was, terwijl hij kon bidden en zulke machtige wonderen kon verrichten? In deze Bijbelstudie geeft Henk de Zon antwoord op die vraag. Elisa

Marcus1:30-31
Verdieping

Eenvoudig geloven kan heel moeilijk zijn

Sommige Bijbelse verhalen zijn zo eenvoudig dat wij het moeilijk vinden om ze echt te geloven. Dat geldt niet alleen voor verhalen van heel, heel lang geleden, maar ook voor verhalen over Jezus. Verhalen over wat Hij gezegd en gedaan heeft. Neem nou