Waarom koos je ervoor theologie te studeren?
"Zelf heb ik veel gehad aan mijn godsdienstleraar op de middelbare school. Hij stelde ons als jongeren vaak de vraag: ‘Waarom zou je christen zijn? Waar geloof je precies in?’ Zelf was ik, net zoals veel jongeren toen in België, katholiek opgevoed. Maar onze kennis was niet groot en we vonden het lastig om deze vraag te beantwoorden. Hoe deze leraar ons als leerlingen heeft geholpen om het antwoord op deze vraag te geven, was voor mij de motivatie om ook godsdienstdocent te worden. Daarom koos ik voor het studeren van filosofie en theologie en gaf ik vier jaar lang godsdienst op een middelbare school."

Later ben je van rooms-katholiek gereformeerd geworden, hoe ging dat?
"Toen ik mijn man leerde kennen, kwam ik in aanraking met de gereformeerde kerk en theologie. Ik zag dat hij bijvoorbeeld geloofde dat Jezus écht op het water had gelopen, terwijl dat in mijn gelovige omgeving niet vanzelfsprekend was. Door de gereformeerde theologie kwam ik ook veel sterker nog in aanraking met de gedachte van verzoening door Christus. Tijdens mijn studie theologie heb ik ook veel van Paulus bestudeerd. Hij laat duidelijk zien dat de wereld voor en na Jezus, een wereld van verschil is. Het hielp mij bij het vinden van een antwoord op mijn vraag wat ik geloof en waarom ik van Christus wil zijn.

Later ben ik Gereformeerd Vrijgemaakt geworden. Tegelijk koester ik de insteek van de rooms-katholieke stroming waarin ik heb meegekregen dat de kerk open ramen naar de wereld moet hebben. Het evangelie is er voor de wereld en zoekt interactie met de wereld. De Rooms-Katholieke Kerk legt meer nadruk op het sacrale van het geloof en de protestantse liturgie is sterk gericht op het verwoorden. Beide zijn belangrijk. Verder vind ik het belangrijk om het waarom van de discussies binnen onze kerk te begrijpen. Bescheidenheid en voorzichtigheid zijn voor mij twee kernwoorden om mij daarbinnen te bewegen.

Later mocht ik colleges geven over Paulus. Hij gaat totaal voor Jezus Christus, maar is ook een gewoon mens. Zijn felle ijver en totale overgave voor Christus vind ik mooi. En juist ook dat menselijke trekje."

In de brieven van Paulus gaat het ook vaak over het lijden omwille van Christus, dit is een onderwerp waar je veel mee bezig bent geweest. Vanwaar die belangstelling daarvoor?
"Wat ik aan God het moeilijkst vind te begrijpen is hoe het kan dat zoveel mensen in onze wereld door een dal moeten gaan, waarom is er zoveel kwaad? Je kunt theologisch makkelijk zeggen dat het een gevolg van de zondeval is. Maar toch, Hij is liefdevol, Hij is machtig, waarom stopt het kwaad dan niet? Verhalen over lijden grepen mij als kind al aan. Tijdens mijn theologie studie in Leuven maakte ik mijn scriptie met de vraag waarom Paulus zo positief tegen het lijden aan kon kijken? Zo kwam het dat ik mij verdiepte in de verschillende soorten lijden die we tegenkomen in zijn brieven en hoe hij ze duidt. Waar komt dat lijden vandaan? Is dat de tegenstand van de Joden, het uitgelachen worden door de Grieken, fysieke pijn of verdrietig zijn omdat iemand is overleden? Er blijken allerlei oorzaken voor het lijden waar Paulus het over heeft."

Welke vondsten heb je gedaan als het gaat over het lijden?
"Onder andere dat het lijden soms een opvoedende waarde kan hebben, dat het beproevend werkt en je verbindt aan Christus en aan broeders en zusters die hetzelfde meemaken. Paulus laat zien dat je er niet alleen in staat: er is verbondenheid."

Wat heb je ontdekt waarover je het meest verbaasd bent?
"Het lijden waar Paulus over schrijft is niet direct toe te passen op al het lijden in de wereld. In Romeinen 8 zien we bijvoorbeeld dat de schepping lijdt. Er is dus een ‘algemene’ gebrokenheid, de schepping zucht. Maar Paulus heeft het veel vaker over verdrukking en het lijden omwille van Christus. Paulus leefde in een samenleving waarin dat vaak veel duidelijker aan de orde was. Het lijden was vaak een gevolg van het volgen van Christus. Paulus’ context was dat hij leefde in een cultuur waar eer en schaamte belangrijke begrippen waren. Ik kwam tot het inzicht dat mijn vraag waarom er lijden is een typische vraag van een westerling is, en dat bij Paulus die vraag in een ander licht staat."

Hoe verhoudt de eer en schaamtecultuur zich met het lijden waar Paulus over schrijft?
"Paulus heeft het niet alleen over fysieke pijn, maar ten diepste ook over het bestaansrecht van de christenen van toen. Dat werd ‘opgegeven’ als ze Jezus gingen volgen en dat wrong met het gevoel van eigenwaarde, het ertoe doen binnen de maatschappij. Als Paulus het heeft over het lijden, benoemt hij dat we ons niet hoeven te schamen dat dit ons overkomt. In de ogen van de wereld lijkt het lijden omwille van Christus vernederend. En de christenen die te maken kregen met dit lijden, ervoeren het ook als een schaamte, omdat de cultuur dat zo benoemde, ze werden veracht. Maar Paulus roept op om het lijden niet als iets vernederends te zien, maar als een eer."

Hoe verhoudt zich dit tot het leven in een westerse context?
"Wat begrijpen wij werkelijk van de woorden die Paulus zegt? Als je kijkt naar filmpjes van Open Doors over vervolgde christenen die veelal uit een schaamtecultuur komen, zien we vaak hoe ze alle banden moeten lossnijden van familie en cultuur. Voor ons is het nodig dit beter in te leven, enkel met onze westerse bril kijken naar de teksten doet geen recht aan de teksten. Ik vraag me nog steeds af als ik lijden zie: ‘hoe kunt U dit toelaten?’ Maar er schijnt nu voor mij iets meer licht op. Het gebeurt niet zomaar, het lijden omwille van Christus gebeurt juist omdat de christenen trouw zijn aan Christus.

Ook in onze op succes en resultaat gerichte samenleving is het sterk de vraag wat wij met een gekruisigde koning hebben. Onze eer ligt eerder in het succesvol ontplooien van onszelf dan in het lijden om Jezus’ wil. Maar Paulus gooit dit om, volgens hem zit de werkelijke eer in het lijden om Jezus’ wil. Het gaat niet om succesverhalen, maar om verhalen van zwakheid en opoffering. Daar schuilt Gods kracht in. Dat is de werkelijke eer. Niet dat je lijden moet opzoeken! Zeker niet. Maar als het op ons christelijke pad komt, roept Paulus ons op: ‘wees niet beschaamd, het is een teken van eer. Jouw Heer is ook deze weg gegaan en jij die Hem toebehoort mag Hem volgen. Geef niet op!’"

Het lijden omwille van Christus, hier zien we dat niet zo expliciet. Missen wij hier dan iets?
"Wij worden niet onderdrukt zoals we bij vervolgde christenen zien. Sterker nog, we komen uit een christelijke cultuur en er blijven nog wel veel waarden overeind staan. Maar het christelijke belijden is meer dan alleen het aanhangen van christelijke waarden. Ik ben van Christus. Hij is mijn Heer. Hij is gekruisigd en opgestaan. Hij leeft en in Hem mogen we hopen op een nieuwe wereld. Als christen kun je wel de vraag krijgen: ‘hoe kun je dit alles nog geloven dit is toch achterhaald?’ Hoe sterk sta je dan in je overtuiging? En ook ervaringen van lijden kunnen je beproeven en stellen je voor de vraag: hoe sterk wil je bij Christus horen?

Je wenst het lijden je zelf niet toe. Paulus wenst het lijden je ook niet toe, maar áls het gebeurt moet je er niet van schrikken, het hoort erbij. De titel van mijn eindscriptie in Leuven was: ‘Moeten christenen lijden?’ Paulus’ manier van apostel zijn gaat gepaard met lijden. Door dat lijden heen laat hij Christus zien. Dat is een bepaalde vorm van ‘moeten’: laten zien dat werkelijke kracht in zwakheid schuilt. Maar de gedachte dat christenen ‘moeten’ lijden, is bijvoorbeeld ook gekleurd door de Joods-apocalyptische verwachting dat ‘lijden’ een belangrijk kenmerk van de eindtijd was. En zo is er meer te zeggen rondom dat ‘moeten’. Het is belangrijk om goed te nuanceren als je hierover wilt preken, bijvoorbeeld, of met mensen in gesprek gaan."

Wat is de relevantie om over het lijden omwille van Christus na te denken tegen de achtergrond van een schaamtecultuur?
"We hebben te maken met migratiestromen, de wereld is geglobaliseerd, de wereld is ons dorp geworden. We ontmoeten veel mensen uit andere culturen die uit de culturen komen waar eer en schaamte een grote rol spelen. Daarnaast, als we preken over teksten over dit lijden moeten we proberen te blijven bij de oorspronkelijke setting van die teksten. Het is dus belangrijk om eer en schaamte te leren begrijpen zodat je deze kunt uitleggen in je prediking en in het pastoraat."

Kun je alleen over het lijden spreken als je zelf lijden ondergaat?
"Ik denk wel dat je meer invoelend kunt spreken als je zelf door moeilijkheden heen bent gegaan."

Wat kunnen we van jou verwachten tijdens de training Geloofwaardig preken over lijden?
"We gaan een preek voorbereiden en de basis daarvoor is een Bijbeltekst die te maken heeft met het lijden omwille van Christus. Ik wil deelnemers helpen om de teksten in de oorspronkelijke setting te kunnen lezen.

Dat men het gaat verstaan in de context en gaat begrijpen wat die schaamtecultuur bijdraagt aan de betekenis. Wat houdt het bijvoorbeeld in dat Paulus zegt dat het genade is om te lijden omwille van Christus? Antwoord krijgen op deze vragen maakt ervaringen van lijden niet per se makkelijker in de praktijk, maar maakt het wel mogelijk de Bijbel op een goede manier daarbij in te zetten."

Bovenstaand verhaal is geschreven door Maartje Kok. Maartje studeerde Godsdienst Pastoraal werk en houdt van woorden en beelden. Samen met dr. Myriam Klinker-De Klerck en dr. Kees van Dusseldorp geeft Paulien Vervoorn in najaar 2020 de training Geloofwaardig preken over lijden omwille van Christus in Kampen. Dit gebeurt in samenwerking met PEP (Permanente Educatie Predikanten). Klik hier voor meer informatie.