Reportage: Op zoek naar Luther in Rome
Rome en het Rooms-Katholicisme zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Een Reformatie zoals in Noordwest Europa is nauwelijks doorgedrongen in deze stad. Toch zijn er sporen te vinden van deze Protestantse revolutie. In deze reportage gaan we op zoek naar Luther in Rome.
Toen Maarten Luther rond het jaar 1511 Rome bezocht, verbleef hij in een Augustijner klooster naast de Santa Maria del Popolo. Het klooster bestaat niet meer, maar de Augustijner kerk (herbouwd in de 15e eeuw) is nog wel te bezoeken. Enkel de voorgevel is niet zoals in de tijd van Luther omdat deze is in de 17e eeuw aangepast. Daarnaast zijn in deze kerk de wereldberoemde schilderijen De bekering van Paulus en De kruisiging van Petrus van Caravaggio te bezichtigen.
In Rome heeft Luther, net als vele andere pelgrims, op zijn knieën de 28 treden van de heilige trap beklommen. Deze trappen zijn van groot belang, omdat de traditie beweert dat Jezus deze trappen heeft beklommen toen Hij Pilatus’ paleis betrad. Luthers’ intentie was om de trap te beklimmen om voor het zielenheil van zijn opa te bidden.
Boven aangekomen draaide hij zich om en zei: “Quis scit an verum”, wat betekent: “Maar zal het waar zijn?”. Deze ervaring van Luther is een belangrijke mijlpaal geweest in de aanloop naar de Reformatie. In Rome vond hij geen zekerheid met betrekking tot zijn redding. Later begreep Luther dat het niet een opklimmen naar boven is, maar dat Christus afdaalt om de zondaar de zaligheid te geven.
Kort na Luthers’ vertrek uit Rome werd in de immense basiliek San Giovanni in Laterano, vlak bij de Scala Santa, het Vijfde Lateraanse Concilie (1512-1517) gehouden. Dit concilie werd door Luthers’ paus Julius II bijeen geroepen. Deze Julius II staat ook wel bekend als de oorlogspaus. Hij ging gekleed als een Romeinse keizer en men zegt dat hij meer van de geur van buskruit dan wierrook hield. Deze paus ging met zijn soldaten mee op oorlogspad. Tijdens het Vijfde Lateraanse Concilie werd onder andere gesproken over hervormingen in het kerkbestuur. Het concilie liep ten einde aan de vooravond van een belangrijke fase in de kerkgeschiedenis: de Protestantse Reformatie.
De strijd barst lost
Toen de Reformatie in Europa losbarstte, werd de orde van de Jezuïeten opgericht om het Katholieke geloof te verdedigen. Chiesa del Gesù is gebouwd in 1568 als een prototype van de contra-Reformatie. In de kapel van Ignatius van Loyola, één van de oprichters van de orde van de Jezuïeten, is een beeldhouwwerk te zien wat de triomf van het geloof over de ketterij uitbeeldt.
In dit kunstwerk wordt Maria uitgebeeld, met in haar ene hand een vlammende toorts en in de andere hand een boek. Onder haar linkervoet tuimelen twee mannen achterover; in grote angst. Het blijken Jan Hus en Maarten Luther te zijn.
Tussen de mannen door kronkelt een giftige slang. Er liggen twee boeken, met daarop de namen van de auteurs: “Mart Luther” en “Joann Calvin”.
Een kleine, onschuldige engel is ondertussen bladzijden uit een boek aan het trekken, wat mogelijk een Bijbelvertaling is.
De zusterkerk van Chiesa del Gesù is gebouwd in 1626 en vertoont een vrij sobere bouwstijl van de contra-Reformatie. In dit kerkgebouw is opnieuw een beeldhouwwerk te vinden waarop Ignatius van Loyola is afgebeeld.
Onder zijn voeten ligt een man in afschuwelijke pijnen. Hij bijt op zijn vingers terwijl hij met zijn andere hand een gesloten boek probeert te grijpen. Dit staat in contrast tot het geopende boek wat Ignatius van Loyola vastheeft. De man onder zijn voeten blijkt Luther te zijn. Het is een beeld van de contra-Reformatie om haar vijand, de Protestantse Reformatie, duidelijk te maken dat zij aan de kant van de uiteindelijke overwinning staan.
Andere bezienswaardigheiden in Chiesa di Sant’ Ignazio di Loyola zijn de fresco’s van Andrea Pozzo (1685) op het plafond van het kerkgebouw met als hoogtepunt de geschilderde koepel (die de impressie geeft dat het om een echte koepel gaat).
Anno 2020 lijken de standbeelden een symbool van het verleden te zijn: Rome en nazaten van de Reformatie zoeken toenadering. Het Rome van de 16de eeuw is toch niet meer hetzelfde? Of is er toch niet zoveel veranderd? Lees hier meer over dit onderwerp.
Rob van der Dussen volgt een kerkplantingstraining in Rome. Klik hier om zijn website te bezoeken.
Praatmee