Kunnen doop en avondmaal tot na coronatijd uitgesteld worden?
Sinds half maart kunnen we niet meer naar de kerk. Het gaat langer duren dan we vermoedden. Gelukkig kunnen we de eredienst met de Woordverkondiging in onze huizen meebeleven. Maar hoe moet het met de sacramenten? vraagt ds. A. J. Mensink zich af in De Waarheidsvriend. Kunnen doop en avondmaal nog langer uitgesteld worden?
Niet privé
Het is een oerbijbels en daarom ook oerchristelijk gegeven dat de sacramenten volgen op de bediening van het Woord. Aan de bediening van de doop gaat de prediking vooraf, zoals in het zendingsbevel van de Heere Jezus in Mattheüs 28:19, bij de 3000 bekeerden in Handelingen 2:42 en bij de kamerheer in Handelingen 8:35,36. Daarnaast is het de gedoopte gemeente die het brood breekt (Hand.2:46). Woord en sacrament staan dus niet op dezelfde hoogte en kennen geen omkeerbare volgorde. Wat mogen we dankbaar zijn dat via internet de Woordverkondiging aan hart en huis kan doorgaan! We kunnen langer zonder sacrament dan zonder Woord, zeg ik voorlopig.
Dat de sacramenten een ‘aanklevende bediening’ zijn bij de Woordverkondiging, heeft in alle protestantse kerken tot gevolg dat de sacramenten in de eredienst bediend worden, ‘waar ’t volk vergaderd is’ (Ps.116:10 ber.). Daarom dopen we kinderen niet in een privésamenkomst bij de doopouders thuis en vieren we evenmin het avondmaal buiten de eredienst. Wel kent onze kerkorde (terecht!) voor beide sacramenten uitzonderingssituaties (ord.6.3.3 en 7.3.3) waarvan we indien nodig gebruik maken. Een zuigeling die in het ziekenhuis dreigt te sterven, kan daar gedoopt worden. Veel gemeenten kennen de mogelijkheid van een avondmaalsviering thuis bij chronisch of terminaal zieken. In de praktijk gaat het dus om situaties die niet tijdelijk zijn, maar onomkeerbaar. Bij kortdurende ziekte of verhindering in de kerkgang zal niet gauw naar deze mogelijkheid gegrepen worden.
Toen er nog geen coronacrisis was, kwam er langzaamaan al een praktijk op gang waarin gemeenteleden, los van gemeente en eredienst, ‘doopten’ en ‘avondmaal vierden’. Deze gewoonte sijpelt binnen vanuit evangelisch gedachtegoed dat anders over gemeente en ambt denkt (zie hierna). Individuele gemeenteleden dopen iemand in een zwembad of recreatiewater. Na een inspirerende bijbelkring of een fijn vakantiekamp deelt men brood en wijn. Bijbels gezien lijkt het me onmogelijk om de sacramenten los te maken van Woordbediening, gemeente en ambt. Dan is het helemaal geen doop of avondmaal. Het zou schadelijk zijn als online sacramentsbediening deze gedachte verder zou versterken.
Zichtbaar
In beide sacramenten bevestigt de Heilige Geest het heil niet alleen aan ons persoonlijk. Zowel in doop als avondmaal gaat het Hem ook om onze inlijving in de gemeente (1 Kor.11:33, 12:13). Daarbij valt nadruk op de eenheid van de gemeente in het ene geloof in de ene Christus. De principiële eenheid van de gemeente als lichaam van Christus wordt zichtbaar in de ene doop, in het ene brood en in de ene beker. De bediening van de sacramenten vindt daarom plaats in een openbare eredienst. De gemeente moet kunnen zien wie door de doop onder haar leden wordt opgenomen. Evenzo moet de gemeente weten wie we tot de tafel des Heeren worden toegelaten (de openbare belijdenis van het geloof) en wie met haar de tafelgemeenschap heeft. Het avondmaalsformulier legt het eten van brood en wijn niet alleen uit als gemeenschap met Christus, maar ook als gemeenschap met Zijn lichaam. Daarom verplicht de avondmaalsgemeenschap ons tot onderlinge liefdedienst in woorden en daden. Het is dus belangrijk om elkaar te kunnen zien in een daadwerkelijke gemeenschap. Als iemand thuis het avondmaal bediend krijgt, wordt de naam van dit gemeentelid in de avondmaalsdienst met de gemeente gedeeld. Zo is er wederkerige aanvaarding en betrokkenheid op elkaar als leden van Christus’ lichaam.
Opzicht
Uit deze twee aspecten vloeit een derde: voor de verkondiging van Woord en sacrament in het midden van Zijn gemeente gaf de verhoogde Christus het ambt. In Efeze 4 wordt duidelijk dat de ambten door Hem gegeven zijn om de gemeente als één lichaam te laten functioneren en om haar in de waarheid van Christus te laten groeien tot een volwassen man.
Bovendien verbindt het ambt ons met de kerk. Daarom is een particuliere bediening van beide sacramenten onmogelijk: je kunt niet zelf bepalen of je kerk bent en of je het juiste woord verkondigt. Je kunt ook jezelf niet toelaten tot het gebruik van de sacramenten. Onder de ambten komen we in het Nieuwe Testament de opzieners tegen, geroepen tot het waken over de kudde. Bij het avondmaal wordt dat zichtbaar in de tafelwacht en het censura morum. In de hervormde kerkorde stond te lezen dat zowel de doop als het avondmaal heilig gehouden moeten worden. Hier ligt een belangrijke taak voor de ambten. Bij een online avondmaalsviering is opzicht nauwelijks mogelijk, zeker niet als de uitzending zonder inlogcode door elke willekeurige kijker gevolgd kan worden. Dit is hooguit te ondervangen door de suggestie van prof. Wisse dat gemeenteleden die thuis willen deelnemen aan het heilig avondmaal, zich bij de kerkenraad melden. De kerkenraad kan dan brood en wijn bij deze gemeenteleden thuisbezorgen. Ook zou ik deze avondmaalsdiensten via een inlogcode alleen digitaal toegankelijk maken voor eigen gemeenteleden.
Dan nóg blijft er een belangrijke gedachte over: in de sacramenten wordt aan ons gehandeld, zij worden aan ons bediend. Achter deze opmerking gaat een belangrijke discussie schuil, namelijk over de vraag of we de sacramenten bedienen of vieren. Hoewel we deze twee begrippen niet tegen elkaar uit hoeven spelen, moeten we de gedachte van de bediening niet te gering schatten. In de sacramenten handelt God Zelf aan ons. Je doopt daarom jezelf niet, je neemt ook niet op eigen initiatief brood en wijn – het wordt je gegeven. In het geloof zijn wij niet passief, maar wel ontvangend. In de ambtelijke bediening van het sacrament klinkt door dat wij het heil van de andere kant ontvangen. Het heil komt niet bij ons vandaan.
Ds. A. J. Mensink is predikant van de hervormde gemeente te Elburg en voorzitter van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond. Lees de volledige tekst van dit artikel in De Waarheidsvriend van donderdag 14 mei 2020, of download hier de gratis pdf.
Praatmee