Prof. Roel Kuiper vindt dat we de wereld moeten liefhebben: "Door dit virus wordt duidelijk dat we haar niet kunnen beheersen"
Het coronavirus dat van dier op mens is overgesprongen, staat volgens Roel Kuiper niet op zichzelf, maar komt door het intensieve beroep wat we op de aarde doen. Kuiper schreef er het boek ‘De wereld liefhebben’ over en pleit voor liefde voor anderen én voor de natuur. “We beseffen nu onze kleinheid en afhankelijkheid. De manier waarop we leven leidt tot ontwrichting en gezondheidsproblemen."
We hebben de wereld niet lief, en dat begon al eeuwen geleden, vindt Kuiper. “We hebben een enorme beweging van secularisatie in het westen gehad. Die ging gepaard met beelden van de mens die in control is, die zelf de wereld naar zijn hand zet. En tegelijkertijd wordt steeds duidelijker dat dat een grote misvatting is. Dat de mens helemaal niet in het middelpunt staat, en dat we het enorme beheersingsideaal dat erachter zit, moeten bijstellen. Wij moeten ons opnieuw tot de wereld leren verhouden.”
In deze coronacrisis lijkt het inderdaad uit elkaar te vallen. U heeft het in het boek over ‘ecologische paniek’. Hoe zou dat uitleggen?
“Als het gevoel dat de samenhang verdwijnt. Het gevoel dat de systemen van de wereld het niet meer houden door de ontregeling van de natuur. De stabiliteit en de samenhang verdwijnt uit het leven van gezinnen en in buurten, in de economie. Onze klimaatsystemen raken in de war. Daardoor krijgen we te maken met extremen: extreme hitte, regen, de zeespiegelstijging en broeikaseffecten doen allemaal wat met de natuur, maar ook met ons leven. Die versterken daar het gevoel: is de wereld wel in orde of valt het uit elkaar?”
“De parallel met het coronavirus vind ik een belangrijke: dat het in China van dier op mens is overgesprongen is wel duidelijk. En dat heeft natuurlijk te maken met de manier waarop dieren gehouden worden. Ook daar dachten mensen dat we ons alles kunnen permitteren, maar we komen erachter dat het niet zo is. Dat we afhankelijk zijn en dat er grenzen zijn. Ik hoop dat mensen zich hierdoor ook weer gaan afvragen waar God in dit alles is. Hoe worden alle dingen weer goed?”
We hebben onze morele en geestelijke bronnen verwaarloosd in de secularisatie, zo schrijft u. Kunnen we die bronnen ook gebruiken om weer uit de crisis te komen?
“Onze samenleving reageert in elke crisis met de vraag: hoe krijgen we weer controle? Dat woord alleen al. Maar zien we ook onze eigen machteloosheid en kwetsbaarheid onder ogen en dat doet weer vragen naar God, naar zin, naar de betekenis van dingen. In mijn boek, wat ik voor de coronacrisis schreef, ontwaarde ik datzelfde met betrekking tot de natuur en de ecologie. De ecologische paniek leidde al eerder tot de vraag naar onze moraal, onze levensstijl, en naar God.”
We hebben een andere houding nodig naar de natuur. Hoe ziet die houding eruit?
“Christus vertelt ons op deze aarde met een liefhebbende houding te leven. We moeten opnieuw luisteren naar Gods stem in de natuur, in alles wat om ons heen is. Niet denken dat wij heer en meester moeten zijn, maar ons voegen naar onze plek in de schepping. Dat vraagt dat we onszelf als mensen klein maken. Christus is ons voorbeeld. Hij had de wereld lief zoals God de wereld liefheeft, die Hij geschapen heeft. Hij kwam om te dienen.”
De natuur liefhebben, hoe doe je dat?
“Door een plaats in te nemen in de schepping, en er niet boven te staan. God wijst ons een eigen plek in de schepping, te midden van dieren, planten en ecologische systemen. Je kunt dat zien als een groot spel met eigen wisselwerkingen en afhankelijkheden. Dat spel moeten wij meespelen. Wanneer je in Genesis begint zie je eigenlijk al het eerste gebod wat de mens daar krijgt, de zorg voor de schepping. ‘Heb deze wereld die ik gemaakt heb lief, zorg voor de schepping’, staat daar. Zodra we boven de schepping gaan staan, gaat het fout.”
Wat gaat er dan mis?
“We werken dan verstorend op onze ecologie, op de schepping. Door met grote middelen van techniek te werken, economisch en grootschalig te denken, maken we hele ecosystemen kapot. We luisteren niet, maar willen naar onze hand zetten. We zijn niet in dialoog met de wereld om ons heen.”
Liefde is dus het centrale woord. U schrijft dat het in de politiek vaak als een soft woord gezien wordt. Is het dat?
Dat komt omdat wij liefde vaak alleen uitleggen als een warm gevoel voor iemand. Wat ik bedoel is het het heilige zien van de geschapen wereld en de bereidheid daar zorg voor te dragen. Liefde betekent dat je niet bij jezelf begint, maar bij de ander. Daarin is Christus ons voorbeeld, daarom verwijs ik ook steeds naar Hem. Omdat Hij Zijn leven over had voor deze wereld en voor de mensen. Hij legde zijn eigen leven af om ons te redden. Als je de ander écht ziet en respecteert, ga je anders kijken en handelen. Dat is precies de omkering van wat in het seculiere westen vaak wordt geprezen: de zorg voor jezelf, het vergroten van je eigen bezit, invloed en ruimte. Individuele vrijheid is heel erg belangrijk, terwijl met liefde heel dat denken onder kritiek komt.
Aan het einde van zijn boek geeft Kuiper zeven praktische principes voor christelijke ethiek rondom de schepping. “Heb de wereld lief, bewaar het wonder, verstoor niet, herstel het leven waar dat kan, stem af op een nieuwe levensstijl, leef lokaal en maak mensen verantwoordelijk.” Zelf probeert hij dat ook toe te passen door in een christelijke leefgemeenschap te wonen. Wat hij daar mooi aan vindt? “Het inschikken, het samen vormgeven van het dagelijks leven met elkaar. Het oog hebben voor de belangen van anderen. Vaak vragen mensen: ‘Heb je dan nog wel een privéruimte?’ Ik vind het veelzeggend dat mensen dat vaak vragen. Want er zit ongelofelijk veel vreugde in het samenleven met elkaar. Van persoonlijk bezit en spullen heb je echt niet zoveel nodig. Het is prima dat met anderen te delen.”
Prof. dr. Roel Kuiper is hoogleraar en rector aan de Theologische Universiteit Kampen.