Als rondreizend theoloog heb ik het voorrecht om het hele jaar door het land te trekken en met mensen over de Bijbel en hun eigen leven te praten. Gaandeweg ontdek ik wat er wel en niet werkt voor mensen. De grote tip die ik je dit jaar wil meegeven is heel eenvoudig:

Zeg eens wat vaker ‘nee’ tegen de Bijbel. 

Soms moet je ‘m letterlijk dichtklappen en het morgen opnieuw proberen. Dat heb ik zelf dit jaar gedaan terwijl ik met de kinderen Bijbellas na het eten. Ik hoorde mezelf voorlezen, merkte aan mijn eigen stemgeluid dat de woorden totaal geen aansluiting vonden bij mij en de anderen, en dacht: klaar ermee. Ik probeer even een ander gedeelte, of ik leg het boek even weg voor vandaag. 

Veel gelovigen lezen de Bijbel als een ‘moetje’. Hele lappen tekst lezen en voorlezen zonder er iets van te begrijpen, er iets bij te voelen of er iets mee te kunnen. Als je merkt dat dit te vaak gebeurt, herzie dan je leesritme. Anders krijg je voor je het weet een hekel aan de Bijbel, en dat kan ook niet de bedoeling zijn. Misschien moet je het eens een tijdje zonder doen. Of er totaal andere dagboeken, uitleggers, vertalingen bij pakken. Of een roman ernaast, net wat voor jou werkt. Gooi jouw manier van lezen op de schop, net zolang totdat je niet meer met lange tanden uit het Boek der Boeken leest.

Maar ik bedoel dat ‘nee’ zeggen nog serieuzer: soms moet je de Bijbel ook echt tegenspreken.

‘Wat is jouw lievelingsverhaal?’, vraag ik weleens als ik voor een zaal mensen sta. Een mevrouw antwoordde me dat zij in haar jeugd sympathie voor Pontius Pilatus had gekregen. Pilatus is de bestuurder die Jezus liet executeren. Natuurlijk ben je dan een slechterik in het christendom, maar deze mevrouw heeft haar leven lang juist geprobeerd om genade te vinden voor die Romein. Doordat zij ‘nee’ durfde te zeggen tegen het verhaal dat haar altijd werd geleerd, bleef ze juist met veel inspiratie en vreugde in de Bijbel lezen. 

Een meneer zei tegen mij dat het verhaal van David en Goliath zijn lievelingsverhaal was geworden. Hij had daar een roman over gelezen, en in die roman was het helemaal niet de bedoeling van David om Goliath te vermoorden. Hij mikte met zijn slinger op de mond van de reus, zodat die een tijdje stil zou zijn. Toen raakte hij per ongeluk het voorhoofd en overleed de reus, waarna David erg schrok en spijt kreeg. Doordat deze meneer zichzelf toestond om verder te fantaseren, om ‘nee’ te zeggen tegen het verhaal zoals het hem in zijn jeugd was verteld, kon hij meer van dit Bijbelgedeelte gaan houden.

Zo kom ik het heel vaak tegen.

Twee dominees bij mij aan tafel wisselden hun favoriete Bijbelverhalen uit, en kwamen allebei met een personage dat zijn kind aan God meende te moeten offeren. Abraham en Jefta. ‘We moeten niet doen alsof dat geloofshelden waren’, zeiden die dominees, ‘maar we moeten juist nee durven zeggen tegen dat soort acties in de Bijbel. Zodra we dat durven, komen er goede gesprekken over de tekst op gang.’

Het mooie is: bijna ieder Bijbelverhaal heeft wel iets schurends in zich, iets dat erom vraagt om tegengesproken te worden. Ik heb vroeger misschien onbewust geleerd dat je het beste vroom kunt knikken over wat staat geschreven, en je kritische gevoelens moet uitschakelen. Maar de inspirerendste ontmoetingen rondom de Bijbel zijn juist die, waarin je in gesprek durft te gaan met de geschriften. 

Wil je een beginnetje maken?

Bekijk het populaire verhaal van Maria en Marta nog eens. Grote kans dat jouw sympathie voor Marta stiekem net zo groot is als die van mij. Zou er eerherstel voor deze vrouw mogelijk zijn, denk je? Pluis haar verhaal eens goed uit en je krijgt gegarandeerd goede gesprekken en interessante gedachten. Maar er zijn er meer. Wat is het verhaal van Ismaël, en wat vinden we van zijn behandeling door Abraham en Sara? We kiezen vaak de kant van Jakob en niet die van Esau, maar wordt het niet eens tijd om Esaus verhaal meer te belichten? Koning Saul, die de grote vijand van David werd… is hij niet een heel tragisch figuur? 

Alle bekende verhalen die je vroeger wellicht op school leerde, maar ook alle obscure en minder bekende verhalen bevatten grote fouten van de geloofshelden. Bijpersonen die je bijna zou vergeten, maar die juist meer voor het voetlicht moeten worden gebracht. Scherpe opmerkingen van Jezus die erom vrágen om tegengesproken te worden, niet vroom als zoete koek geslikt. Juist in je weerstand tegen de Bijbel zit vaak de goddelijke les.

Voel die heilige woorden maar aan de tand, ze kunnen prima tegen een stootje.

Veel leesplezier in 2020!

Alain Verheij is theoloog, schrijver en spreker.