Op donderdag zeven november gaat de Tweede Kamer in debat met Sigrid Kaag, de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Het debat gaat over de wereldwijde versterking van het maatschappelijk middenveld, waarmee gerefereerd wordt naar de ruimte die burgers hebben om kritiek te uiten op de overheid. De rol van religie wordt in deze context vaak niet onderkent, terwijl de invloed van religie wereldwijd een vitale rol vervult in het vergroten van ruimte voor kritische stemmen in de samenleving.

Ontkerkelijking Nederland
Vorig jaar publiceerde het Sociaal en Cultureel Planbureau een rapport waaruit bleek dat de ontkerkelijking in Nederland doorzet. Een groeiend aantal mensen beschouwt zich niet als lid van een religieuze gemeenschap. Twee op de drie mensen in Nederland gaf aan dat ze weinig tot geen vertrouwen in religieuze organisaties hebben. Vanuit de Nederlandse context bezien lijkt het alsof de rol van religieuze organisaties binnen de samenleving is uitgespeeld. Het tegendeel is waar. Recent onderzoek van het PEW Research Center – onafhankelijke Amerikaanse denktank - laat zien dat ruim 80% van de wereldbevolking zichzelf identificeert als religieus, wat religieuze organisaties een enorm vermogen geeft om mensen te mobiliseren. Hierdoor hebben religieuze organisaties wereldwijd ontzettend veel invloed op het maatschappelijk middenveld.

Religie als oorzaak van conflict
Religieuze organisaties spelen, door hun grote invloed binnen de samenleving, een essentiële rol in het bijdragen aan vrede in conflictsituaties. Dit is mede toe te schrijven aan de morele autoriteit die veel religieuze organisaties bezitten. Religieuze leiders vervullen bijvoorbeeld vaak een bemiddelende rol tussen conflicterende partijen in regio’s waar de overheid nauwelijks aanwezig is, bijvoorbeeld in Afghanistan. Bovendien zijn religieuze waarden diep vervlochten in het dagelijks leven van miljarden mensen, wat religieuze leiders in staat stelt om meningen en gedragingen van mensen te beïnvloeden. Zo kunnen zij mensen bewegen om wrok en haat los te laten om zo te werken aan verzoening tussen bevolkingsgroepen. Het feit dat religieuze organisaties vaak verankerd zijn binnen samenlevingen stelt hen in staat om te werken aan duurzame en lange termijn oplossingen voor geweld. Zo dragen zij wereldwijd eveneens bij aan de ontwikkeling van fragiele gebieden, waarvoor vrede de basis vormt. Er kan immers geen sprake zijn van duurzame ontwikkeling zonder vrede.

Religieuze leiders kunnen echter ook aanzetten tot geweld en religieus extremisme aanmoedigen. Zij kunnen door partijen worden gemanipuleerd om hun gemeenschappen te motiveren deel te nemen aan een conflict. Nog vaak genoeg ligt religie ten grondslag van conflict. Maar juist in deze gevallen zijn het de religieuze organisaties zelf die in dit soort situaties van enorm belang zijn. Zo erkent de VN bijvoorbeeld dat religieuze actoren in het Midden-Oosten van fundamenteel belang zijn voor vredesopbouw.

Als de minister wil werken aan de versterking van het maatschappelijk middenveld, dan kan ze niet om de rol van religieuze organisaties heen. De essentiële rol van religie binnen de samenleving is te lang niet onderkend door de Nederlandse overheid. Het staat te bezien of minister Kaag, in haar wens om het maatschappelijk middenveld wereldwijd te versterken, religieuze organisaties niet uit het oog verliest.

Dit stuk is geschreven door Manuel Voordewind, werkzaam voor ontwikkelingsorganisatie TEAR.