Hans spreekt op een studiedag over kerkverlaters: "Geef mensen een thuisgevoel zonder nieuw kerksmaakje uit te vinden"

God8 november 2019
Hans Schaeffer

“De ene kerk zegt: ‘Ga met ons en doe als wij.’ Het andere uiterste is: ‘U vraagt en wij draaien.’ Ik denk dat een tussenvorm het beste werkt”, aldus Hans Schaeffer. De theoloog gaf de afgelopen jaren leiding aan een onderzoek naar kerkverlating binnen de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKv). Binnenkort is hij één van de sprekers op deze studiedag van Weetwatjegelooft.nl over kerkverlating binnen én buiten de GKv. “Geef mensen een thuisgevoel zonder een nieuw kerksmaakje uit te vinden.”

Namens het Praktijkcentrum van de GKv deed de theoloog onderzoek naar de mensen die het kerkverband hebben verlaten. In dat onderzoek is ook aandacht besteed aan potentiële kerkverlaters en hun beweegredenen. “In de afgelopen tien jaar hebben zo’n 10.000 mensen met ‘onbekende bestemming’ de GKv verlaten”, maakt Schaeffer duidelijk. “Dat wil zeggen dat zij geen reden van vertrek hebben opgegeven. Dit wil niet zeggen dat ze nu ongelovig of niet meer kerkelijk betrokken zijn. Het zou kunnen dat ze zich inmiddels bij een andere kerk hebben aangesloten.”

Wat weet je over beweegredenen van gelovigen die de GKv hebben verlaten?
“We hebben tien kerkverlaters geïnterviewd en zijn ook in een aantal kerkelijke gemeenten in gesprek gegaan met de achterblijvers. Je kunt je voorstellen dat de motivatie om de kerk te verlaten zo divers is als het maar zijn kan. De één kon te weinig activiteiten ondernemen in de kerk; naar een ander werd niet of nauwelijks omgekeken en weer een ander nam bewust afscheid vanwege negatieve ervaringen in de kerk. Soms sluit de beleving in de kerk niet aan bij hoe mensen het geloof ervaren. Er werden door de geïnterviewden vrijwel geen theologische redenen van vertrek gegeven. Het laat zien dat kerkverlating een ongrijpbaar proces is.

"We kunnen niet veel anders dan dit proces gewoon laten gebeuren, vanuit het vertrouwen dat de kerk er altijd is geweest en ook zal blijven bestaan."

Ook weten we naar aanleiding van ons onderzoek dat kerkverlating zich niet beperkt tot één generatie. In alle leeftijdsgroepen komt het voor, van jong tot oud. Jongere kerkverlaters zijn in twee categorieën onder te verdelen. Een groep heeft zich nooit thuis gevoeld en stond in de kerk altijd aan de zijlijn. De tweede groep heeft wél actief deelgenomen aan het kerkelijk leven, maar is teleurgesteld afgehaakt. Oudere kerkverlaters voelen zich meestal om andere redenen niet meer in de GKv thuis. Ze herkennen zich vaak niet meer in de kerk uit vroegere tijden. Of men heeft zelf een radicale verandering ondergaan, waardoor er een grotere afstand is ontstaan tussen die persoon en de kerk.”

Schaeffer vindt het belangrijk om ook oog te hebben voor potentiële kerkverlaters. “Dan kun je denken aan mensen die vaak moeilijk bereikbaar zijn voor kerkenraden en zich terugtrekken uit het kerkelijk leven. Vaak is een sleutelmoment voor deze groep aanleiding om definitief de kerk te verlaten. Denk aan een overlijden of een verhuizing.”

"Het lukt niet om het geloof opnieuw aan te wakkeren bij jongeren", schreef theoloog Alain Verheij onlangs. Hoe heb jij zijn noodkreet gelezen?
“Hij beweert kortgezegd dat de meeste kerkverlaters de kerk langzaam uit glijden en dat daar niet of nauwelijks iets aan te doen is. Het is een niet te stoppen proces; het gebeurt gewoon. Al onze inspanningen kunnen daar geen verandering in brengen. Daarvoor is de diversiteit aan redenen om de kerk te verlaten te groot.

"Een kerkdienst kan niet altijd een restaurantgevoel bieden."

Verheij zelf verwoordde dat als volgt: ‘Marie ging weg omdat haar kerk homofoob was. Rutger vertrok toen hij de evolutietheorie had leren kennen. (...) Anna verveelde zich elke zondagochtend stierlijk, Jimmy las thuis theologische boekjes en werd te slim voor de dominee. Stefan kreeg kanker en weinig kerkelijke steun, Barend speelde sinds zijn jeugd piano, maar werd vervangen door een aanbiddingsleider met een oorbel. Ina probeerde haar traditionele kerk net zolang evangelisch te maken tot ze er zelf een burn-out van kreeg.’

Schaeffer: “Kortom: we kunnen niet veel anders dan dit proces gewoon laten gebeuren, vanuit het vertrouwen dat de kerk er altijd is geweest en ook zal blijven bestaan. Die eeuwenoude kerkelijke traditie haal je niet zomaar omver. Die constante lijn zal er zijn en lokaal zou de invulling van kerkdiensten moeten blijven aansluiten bij mensen die de kerk bezoeken. Dat is van bovenaf niet te sturen.”

Tegelijkertijd zie ik kerken opbloeien die bijvoorbeeld kiezen voor moderne liederen en een muziekband. Wat heeft die ontwikkeling ons te zeggen?
“Sommigen kiezen voor één kerkkleur en die kerkvorm kan dan zelfs regionale aantrekkingskracht krijgen. De keerzijde is dat je de mensen die zich niet in die evangelicale kleur herkennen, kwijt bent. Deze manier van kerk-zijn zal met name christenen aantrekken die op een enthousiaste manier hun geloof uitdragen en beleven.

"De ene kerk zegt: ‘Ga met ons en doe als wij.’ Het andere uiterste is: ‘U vraagt en wij draaien.’ Ik denk dat een tussenvorm het beste werkt."

Vaak wordt deze manier van kerk-zijn beleefd vanuit de gedachte dat iedere kerkdienst een ‘conferentie-ervaring’ zou moeten kunnen bieden. Daar zou ik heel nuchter in zijn: dat gaat niet lukken. Een kerkdienst kan niet altijd een restaurantgevoel bieden. Kortom, met een evangelicale liturgie stel je je exclusief op. En dat gaat dieper dan een smaakverschil. Ik vind dat iedere kerkdienst inclusiviteit zou moeten uitstralen, zodat in principe iedereen in de kerk het geloof kan beleven én zich kan laten vormen. Ook door ervaringen van verdriet en twijfel.”

Een CIP-lezer zei onlangs het volgende: ‘ooit waren de gelovigen eenvoudige ongeletterde mensen uit het volk en de impact was groot, totdat de scholastici de dienst gingen uitmaken en in hun arrogantie en carrière-drift de kerk verkwanselen aan wetenschap en staat.’ In hoeverre hebben kerken deze grote stroom kerkverlaters aan zichzelf te wijten?
“In een kerkdienst gaat het niet om een theologisch systeem of de vraag of je God of de Bijbel voldoende begrijpt. God is altijd groter. De kerkdienst is vooral een middel om onze beperkte werkelijkheid te overstijgen. Door veel nadruk te leggen op de preek, verstaan van de Bijbel en verklarende praatjes bij alle onderdelen van de liturgie, ontstaat het gevoel dat je het moet begrijpen. Soms begrijp je dingen die gezegd of gezongen worden theologisch niet, maar word je toch geraakt door wat er gebeurt. Die ruimte moet er zeker zijn.”

Wat je zou willen meegeven aan christenen die met de handen in het haar zitten en op één of andere manier tegemoet willen komen aan kerkverlaters?
“De ene kerk zegt: ‘Ga met ons en doe als wij.’ Het andere uiterste is: ‘U vraagt en wij draaien.’ Ik denk dat beide intenties uiteindelijk niet werken en een tussenvorm gezocht moet worden. De uitdaging is om de kerkgangers een nieuw thuisgevoel te geven, zonder dat je het zoveelste smaakje op de kerkelijke markt wordt. Dat vraagt om een combinatie tussen een orthodoxe theologie en contextuele en individuele uitwerking.”

Foto: Theologische Universiteit Kampen

Praatmee

Beluister onze podcast

#319 Jeffrey & dr. Wim Dekker over welvaartsevangelist Tom de Wal, anti-Joodse protesten en de NGK
Beluister op soundcloud
Bekijk alle afleveringen
Of beluister op:

Meerartikelen

Toscane
Column

Italiaanse regio Toscane heeft behoefte aan kerkplanters

Recent kwamen we in Italië in contact met een wel erg energieke dame. Ze is een gepensioneerd advocate, 67 jaar en gewend de hele wereld rond te reizen. Ze heeft een huis in een stadje in het zuidoosten van Toscane, met de bedoeling hier in de toekom

Matthijs Voskuil
Nieuws

Christenen vragen aandacht voor verslavingsproblematiek tijdens Week van Verslaving

De Vluchtheuvel en Stichting Chris & Voorkom vragen in de Week van Verslaving aandacht voor verslavingsproblematiek onder (kerkelijke) jongeren. In de jongerencommunity BasiC vertellen deze week diverse jongeren over hun gok- eet of pornoverslaving.

dr. Christine Boshuijzen-van Burken
Nieuws

Technische Universiteit Eindhoven verwelkomt nieuwe hoofddocent Christelijke Filosofie

Stichting voor Christelijke Filosofie heeft met ingang van 1 maart 2024 dr. Christine Boshuijzen-van Burken als universitair hoofddocent Christelijke Filosofie benoemd aan de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e). In de aanstelling zal Boshuijzen-

Ds. Kees Kant
Verdieping

Is de strijd tussen Israël en Hamas werkelijk een 'Bijbelse' broedertwist?

In tal van Bijbelstudies, artikelen en preken is in de afgelopen decennia het conflict tussen Israël en de omliggende Arabische volken uitgelegd als een eeuwenoude broedertwist. Een conflict dat teruggaat tot Izaäk en Ismaël. Hagar wordt met haar zoo

Paul en Sophie van Dormael
Levensverhaal

Paul en Sophie van Dormael moesten binnen twee jaar twee kinderen begraven

Het is onnatuurlijk om als ouder je kind te overleven. Toch overkwam het Sophie en Paul van Dormael. Ze verloren in twee jaar twee van hun vier kinderen. In oktober 2021 overleed hun zoon Dick aan een spierziekte en vorig jaar januari overleed hun do

Christelijk Koor Jigdaljahu
Video

Christelijk koor Jigdaljahu zingt Psalm 136: 'Looft de Heer, want Hij is goed'

'Looft de Heer’ want Hij is goed, trouw in alles wat Hij doet. Want Zijn goedertierenheid, Zal bestaan in eeuwigheid.' Dit zijn de woorden van het eerste vers van de bekende Psalm 136. De Psalm werd vorige maand door Christelijk koor Jigdaljahu op sc

Dr. C. A. van der Sluijs
Opinie

Waar is ons kerkelijk besef gebleven in deze tijd?!

Behoudende predikanten zien de huidige afbrokkeling van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) met pijn, verdriet en grote zorg aan. Zo laten de mannenbroeders van de stichting Bewaar het Pand weten. Deze ontwikkeling mag ons allen met zorg vervu

Yerusha
Video

Damesensemble Yerusha en Tenira Sturm zingen het schitterende 'Hard geslagen, vastgenageld'

'Hier vindt ons geloof een bedding, onze hoop een vaste grond. Christus rots van onze redding die verloren zondaars vond. Alle lof, eer en aanbidding voor zijn nooit volprezen naam. Wie zijn hoop op Jezus vestigt leeft in hoop die nooit beschaamt', d

Meerartikelen

Mirjam Bikker
Nieuws

CU-leider Bikker buigt niet voor 'wokisme' en rechtspopulisme: 'Christelijke idealen niet onderhandelbaar'

'Ik wil hier met nadruk zeggen dat christelijk-sociale politiek niet buigt voor links-elitair ‘wokisme’ en ook niet buigt voor rechts-populisme waar telkens maar weer de meerderheid alles zou moeten bepalen', zo stelde ChristenUnie-leider Mirjam Bikk

Christelijke auteur over gecommercialiseerd St. Patrick’s Day: ware essentie verloren gegaan
Nieuws

Christelijke auteur over gecommercialiseerd St. Patrick’s Day: "Ware essentie verloren gegaan"

17 maart was het St. Patrick’s Day in Ierland. Op deze feestdag wordt de komst van het christendom naar het land herdacht. Auteur Aaron Burns verdiepte zich in het onbekende verhaal van de heilige Saint Patrick. "De ware essentie van Patricius is ver

Ds. M. Messemaker
Video

Ds. Messemaker vertelt waarom het beter is om in een hospice te zijn dan op een feest

"We komen niet heel graag in een sterfhuis of op een sterfkamer. Het is zo'n ruimte waar je de dood bijna voelt. Maar tegelijkertijd is het ook zo slecht nog niet om in een sterfkamer te zijn. De Bijbel zegt zelfs dat je daar beter kunt zijn dan op e

Seyi Omooba
Nieuws

Christelijke actrice moet 350.000 dollar betalen na ontslag om ‘homofobe opmerkingen’

De christelijke actrice Seyi Omooba dacht een prominente rol te vervullen in de toneelbewerking van 'The Color Purple', maar zover zou het niet komen. Omooba werd in 2019 vanwege 'homofobe opmerkingen' die zij vijf jaar eerder op Facebook geuit zou h

Ds. A. van Lingen
Nieuws

Nieuwe dominee voor hervormd Bodegraven: ds. A. van Lingen

De hervormde gemeente (PKN) in Bodegraven verwelkomt een nieuwe predikant. Ds. A. van Lingen (foto) heeft het beroep aanvaard en neemt afscheid van Kinderdijk. Bodegraven was sinds vorig jaar vacant in verband met het emeritaat van ds. A. Baas. Van L

Woorden van leven
Column

Zaaien en oogsten: de kracht van bemoedigende woorden

‘Elk woord dat wij spreken kan een baksteen zijn om mee te bouwen, maar ook een bulldozer om mee te slopen.’ Dit is een uitspraak van Joyce Meyer die mij aanspoort om te gaan onderzoeken wat de kracht van woorden kunnen zijn. OntdekkenIn deze reis me

Rik Op den Brouw
Verdieping

Hoe ontdekken we de waarheid in een wereld vol leugens?

Het lijkt steeds moeilijker te worden om vast te stellen wat waar is. Hoe weet je of iets echt is of ‘fake’ (nep)? De voortdurende stroom aan informatie maakt het onmogelijk om vast te stellen of iets objectief, wat dat ook precies mag betekenen, of

Jeremia
Verdieping

Jeremia: de profeet die werd genegeerd maar niet kon zwijgen

De profeet Jeremia leefde in een tijd die in zekere zin op de onze leek. Het was de achtste eeuw vóór Christus en de ene grote crisis volgde op de andere. Jeremia maakte mee hoe Israël zich losmaakte uit de macht van Assyrië, daarna hoe het slachtoff

Het verhaal van Amadou: “Ik kan niet iemand zien lijden en hem niet helpen, maar ik kan mijzelf niet behandelen.”
Video

Dokter Amadou deelt in videoboodschap heftig en inspirerend verhaal

Dokter Amadou zet zich vol passie in voor zijn patiënten. Zelf heeft hij een goedaardige tumor in zijn hals die niet in het ziekenhuis geopereerd kan worden. Dankzij de schepen van Mercy Ships is de tumor alsnog verwijderd. Twintig jaar lang werkte A

Alexander Noordijk en Joël Boertjens
Video

Terugkijken: een goed gesprek over LHBTI en geloof met Alexander Noordijk

Onlangs vond de derde ochtend plaats van de serie van vijf in de jonge Amsterdamse kerk Mozaiek020. In een volle zaal met belangstellenden ging voorganger Joël Boertjens in gesprek met dominee Alexander Noordijk over het actuele thema 'LHBTI en geloo

Evangelische Hogeschool
Nieuws

Studenten Evangelische Hogeschool aan de slag met hulpvragen

Studenten van het Basisjaar van de Evangelische Hogeschool zetten zich donderdag 21 maart 2024 in voor de kwetsbare naasten in de samenleving. Dit doen ze door met diverse hulpvragen aan de slag te gaan: opruimen, schilderen, tuinieren, ontmoetingsac

Dringende oproep uit Granada, Spanje
Video

Video: Oproep van Nederlands voorgangersechtpaar vanuit Spanje

Maarten en Nelleke zijn voorgangers van een kerk in Granada, in het zuiden van Spanje. Zij hebben de opdracht gekregen om het pand te kopen of te verlaten, maar beschikken niet over voldoende geld. Daarom doen zij een oproep tot investeren in het twi