Hans spreekt op een studiedag over kerkverlaters: "Geef mensen een thuisgevoel zonder nieuw kerksmaakje uit te vinden"

God8 november 2019
Hans Schaeffer

“De ene kerk zegt: ‘Ga met ons en doe als wij.’ Het andere uiterste is: ‘U vraagt en wij draaien.’ Ik denk dat een tussenvorm het beste werkt”, aldus Hans Schaeffer. De theoloog gaf de afgelopen jaren leiding aan een onderzoek naar kerkverlating binnen de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKv). Binnenkort is hij één van de sprekers op deze studiedag van Weetwatjegelooft.nl over kerkverlating binnen én buiten de GKv. “Geef mensen een thuisgevoel zonder een nieuw kerksmaakje uit te vinden.”

Namens het Praktijkcentrum van de GKv deed de theoloog onderzoek naar de mensen die het kerkverband hebben verlaten. In dat onderzoek is ook aandacht besteed aan potentiële kerkverlaters en hun beweegredenen. “In de afgelopen tien jaar hebben zo’n 10.000 mensen met ‘onbekende bestemming’ de GKv verlaten”, maakt Schaeffer duidelijk. “Dat wil zeggen dat zij geen reden van vertrek hebben opgegeven. Dit wil niet zeggen dat ze nu ongelovig of niet meer kerkelijk betrokken zijn. Het zou kunnen dat ze zich inmiddels bij een andere kerk hebben aangesloten.”

Wat weet je over beweegredenen van gelovigen die de GKv hebben verlaten?
“We hebben tien kerkverlaters geïnterviewd en zijn ook in een aantal kerkelijke gemeenten in gesprek gegaan met de achterblijvers. Je kunt je voorstellen dat de motivatie om de kerk te verlaten zo divers is als het maar zijn kan. De één kon te weinig activiteiten ondernemen in de kerk; naar een ander werd niet of nauwelijks omgekeken en weer een ander nam bewust afscheid vanwege negatieve ervaringen in de kerk. Soms sluit de beleving in de kerk niet aan bij hoe mensen het geloof ervaren. Er werden door de geïnterviewden vrijwel geen theologische redenen van vertrek gegeven. Het laat zien dat kerkverlating een ongrijpbaar proces is.

"We kunnen niet veel anders dan dit proces gewoon laten gebeuren, vanuit het vertrouwen dat de kerk er altijd is geweest en ook zal blijven bestaan."

Ook weten we naar aanleiding van ons onderzoek dat kerkverlating zich niet beperkt tot één generatie. In alle leeftijdsgroepen komt het voor, van jong tot oud. Jongere kerkverlaters zijn in twee categorieën onder te verdelen. Een groep heeft zich nooit thuis gevoeld en stond in de kerk altijd aan de zijlijn. De tweede groep heeft wél actief deelgenomen aan het kerkelijk leven, maar is teleurgesteld afgehaakt. Oudere kerkverlaters voelen zich meestal om andere redenen niet meer in de GKv thuis. Ze herkennen zich vaak niet meer in de kerk uit vroegere tijden. Of men heeft zelf een radicale verandering ondergaan, waardoor er een grotere afstand is ontstaan tussen die persoon en de kerk.”

Schaeffer vindt het belangrijk om ook oog te hebben voor potentiële kerkverlaters. “Dan kun je denken aan mensen die vaak moeilijk bereikbaar zijn voor kerkenraden en zich terugtrekken uit het kerkelijk leven. Vaak is een sleutelmoment voor deze groep aanleiding om definitief de kerk te verlaten. Denk aan een overlijden of een verhuizing.”

"Het lukt niet om het geloof opnieuw aan te wakkeren bij jongeren", schreef theoloog Alain Verheij onlangs. Hoe heb jij zijn noodkreet gelezen?
“Hij beweert kortgezegd dat de meeste kerkverlaters de kerk langzaam uit glijden en dat daar niet of nauwelijks iets aan te doen is. Het is een niet te stoppen proces; het gebeurt gewoon. Al onze inspanningen kunnen daar geen verandering in brengen. Daarvoor is de diversiteit aan redenen om de kerk te verlaten te groot.

"Een kerkdienst kan niet altijd een restaurantgevoel bieden."

Verheij zelf verwoordde dat als volgt: ‘Marie ging weg omdat haar kerk homofoob was. Rutger vertrok toen hij de evolutietheorie had leren kennen. (...) Anna verveelde zich elke zondagochtend stierlijk, Jimmy las thuis theologische boekjes en werd te slim voor de dominee. Stefan kreeg kanker en weinig kerkelijke steun, Barend speelde sinds zijn jeugd piano, maar werd vervangen door een aanbiddingsleider met een oorbel. Ina probeerde haar traditionele kerk net zolang evangelisch te maken tot ze er zelf een burn-out van kreeg.’

Schaeffer: “Kortom: we kunnen niet veel anders dan dit proces gewoon laten gebeuren, vanuit het vertrouwen dat de kerk er altijd is geweest en ook zal blijven bestaan. Die eeuwenoude kerkelijke traditie haal je niet zomaar omver. Die constante lijn zal er zijn en lokaal zou de invulling van kerkdiensten moeten blijven aansluiten bij mensen die de kerk bezoeken. Dat is van bovenaf niet te sturen.”

Tegelijkertijd zie ik kerken opbloeien die bijvoorbeeld kiezen voor moderne liederen en een muziekband. Wat heeft die ontwikkeling ons te zeggen?
“Sommigen kiezen voor één kerkkleur en die kerkvorm kan dan zelfs regionale aantrekkingskracht krijgen. De keerzijde is dat je de mensen die zich niet in die evangelicale kleur herkennen, kwijt bent. Deze manier van kerk-zijn zal met name christenen aantrekken die op een enthousiaste manier hun geloof uitdragen en beleven.

"De ene kerk zegt: ‘Ga met ons en doe als wij.’ Het andere uiterste is: ‘U vraagt en wij draaien.’ Ik denk dat een tussenvorm het beste werkt."

Vaak wordt deze manier van kerk-zijn beleefd vanuit de gedachte dat iedere kerkdienst een ‘conferentie-ervaring’ zou moeten kunnen bieden. Daar zou ik heel nuchter in zijn: dat gaat niet lukken. Een kerkdienst kan niet altijd een restaurantgevoel bieden. Kortom, met een evangelicale liturgie stel je je exclusief op. En dat gaat dieper dan een smaakverschil. Ik vind dat iedere kerkdienst inclusiviteit zou moeten uitstralen, zodat in principe iedereen in de kerk het geloof kan beleven én zich kan laten vormen. Ook door ervaringen van verdriet en twijfel.”

Een CIP-lezer zei onlangs het volgende: ‘ooit waren de gelovigen eenvoudige ongeletterde mensen uit het volk en de impact was groot, totdat de scholastici de dienst gingen uitmaken en in hun arrogantie en carrière-drift de kerk verkwanselen aan wetenschap en staat.’ In hoeverre hebben kerken deze grote stroom kerkverlaters aan zichzelf te wijten?
“In een kerkdienst gaat het niet om een theologisch systeem of de vraag of je God of de Bijbel voldoende begrijpt. God is altijd groter. De kerkdienst is vooral een middel om onze beperkte werkelijkheid te overstijgen. Door veel nadruk te leggen op de preek, verstaan van de Bijbel en verklarende praatjes bij alle onderdelen van de liturgie, ontstaat het gevoel dat je het moet begrijpen. Soms begrijp je dingen die gezegd of gezongen worden theologisch niet, maar word je toch geraakt door wat er gebeurt. Die ruimte moet er zeker zijn.”

Wat je zou willen meegeven aan christenen die met de handen in het haar zitten en op één of andere manier tegemoet willen komen aan kerkverlaters?
“De ene kerk zegt: ‘Ga met ons en doe als wij.’ Het andere uiterste is: ‘U vraagt en wij draaien.’ Ik denk dat beide intenties uiteindelijk niet werken en een tussenvorm gezocht moet worden. De uitdaging is om de kerkgangers een nieuw thuisgevoel te geven, zonder dat je het zoveelste smaakje op de kerkelijke markt wordt. Dat vraagt om een combinatie tussen een orthodoxe theologie en contextuele en individuele uitwerking.”

Foto: Theologische Universiteit Kampen

Praatmee

Beluister onze podcast

#321 voorganger Teun van der Leer en predikant Peter Sinia in gesprek over de doop
Beluister op soundcloud
Bekijk alle afleveringen
Of beluister op:

Meerartikelen

Yoran
Nieuws

Vader vermiste christelijke jongen (16) doet belangrijke oproep

Ondanks dat er met duizenden vrijwilligers werd gezocht, is de vermiste christelijke Yoran Krol (16) nog steeds niet gevonden. Zijn vader doet op sociale media daarom nogmaals een oproep en vraagt iedereen die zich in de regio op het water begeeft go

Insalvation en Michelle Lee
Video

InSalvation en Ann Michelle Lee brengen nieuwe single uit: 'Breek de hemelen open'

Het kan nog zo donker lijken in je eigen leven en om je heen; Gods licht kan het doorbreken. De nieuwe single van InSalvation (met gast Ann Michelle Lee) is een gebed om dat te laten gebeuren; een hartenkreet voor het hier en nu. De single is sinds 2

Nigeria gevangenis
Nieuws

Nigeriaans predikantsechtpaar verbleef ten onrechte drie jaar in gevangenis

Een rechtbank in de Nigeriaanse staat Kaduna heeft dominee Jonah Gangas en zijn vrouw Josephine vrijgesproken. Het echtpaar zat meer dan drie jaar gevangen. Ze werden beschuldigd van ontvoering en het bekeren van een jong moslimmeisje, een beschuldig

Ds. J. Koppelaar
Video

Ds. Koppelaar over ziekenzalving: "Het is niet iets magisch of engs"

"We zijn het kwijtgeraakt om met handoplegging te bidden. Dat kwam door de roomse kerk die daar een soort magische werking aan ging toeschrijven. Merkwaardig is trouwens dat we die zegening met handoplegging nog steeds kennen, maar dan alleen bij het

David de Vos
Nieuws

DoorBrekers cancelt Paasconferentie David de Vos: 'Zaait verdeeldheid in lichaam van Christus'

Hij is een gevierd man binnen de evangelische beweging. Maar zijn aankomende boek en verschillende interviews daarover, lijken evangelist en spreker David de Vos plotseling de kop van jut te maken binnen diezelfde beweging. Hij kreeg de afgelopen dag

Wycliffe
Nieuws

Wycliffe Bijbelvertalers ontwikkelt nieuwe methode waarbij Bijbels sneller vertaald moeten worden

Wycliffe Bijbelvertalers heeft een nieuwe methode ontwikkeld om Bijbels sneller te vertalen en daarmee Gods Woord aan meer mensen aan te kunnen bieden. Dat meldt The Christian Post. In samenwerking met lokale kerken en tolken werkt de organisatie mom

Oekraïners
Nieuws

Christenen helpen tienduizenden Oekraïners: "Ik wil dat ze weten wie Jezus is"

Toen Rusland twee jaar geleden Oekraïne binnenviel, trokken bijna een miljoen Oekraïners naar het kleine buurland Moldavië. Hoewel de meeste van deze vluchtelingen naar huis zijn teruggekeerd of zich in andere landen hebben gevestigd, verblijven er n

Ds. J. B. Alblas over Psalm 47
Video

Ds. Alblas over Psalm 47: een boodschap van hoop in tijden van ellende

‘Want de HEERE, de Allerhoogste, is ontzagwekkend, een groot Koning over de hele aarde.’ In zijn meditatie geeft ds. J. B. Alblas uitleg over Psalm 47 vers 1 tot 5: “Het thema van heel deze Psalm is het koningschap van God. Het gaat om Hem en om Zijn

Meerartikelen

Ds. R. W. Mulder
Nieuws

Ds. R. W. Mulder aanvaardt beroep hersteld hervormd Waarder

De hersteld hervormde gemeente in Waarder verwelkomt binnenkort een nieuwe predikant. Ds. R. W. Mulder (foto) uit Montfoort heeft het beroep aanvaard. Waarder was sinds vorig jaar vacant vanwege het emeritaat van ds. L. W. C. Ruijgrok. Mulder bedankt

Rik Op den Brouw
Column

Een les van Jezus: je hoeft niet het maximale uit het leven te halen

Voor sommigen is het leven het plaatsen van vinkjes op een ‘bucketlist’. Wat moet je gedaan hebben en wat moet je gezien hebben. Hoe spectaculairder en hoe verder, hoe beter. Altijd op zoek naar iets nieuws. Anderen doen alles om rijker en belangrijk

Albert van der Heide
Column

Een vergeten boodschap: God spreekt door gevoel

‘Je bent niet tot gevoel gekomen, maar tot geloof.’ Deze uitspraak heb ik regelmatig gehoord in mijn omgeving, terwijl ik opgroeide in de dingen van God en Zijn Heilige Geest. Het is een waar woord en alle aanneming waardig. Want het klopt; geloof is

ds. K.H. (Karel) Bogerd
Nieuws

Preektocht door de Dokkumer Wouden

In de Dokkumer Wouden gaat op woensdag 10 april een derde ‘preektocht’ van start. De ‘preektocht’ begint om 9.30 uur in de Grote of St. Martinuskerk (Markt 2) te Dokkum. De eerste preektocht (40 deelnemers) werd op 23 maart 2022 gehouden in de Friese

Wilkin van de Kamp
Boekfragment

We willen zelf de regie houden over ons leven (maar Jezus leert iets anders)

In de Bijbel vind je honderden voorspellingen over de geboorte, het leven en sterven van Jezus, die stuk voor stuk zijn uitgekomen. De gebeurtenissen rond de laatste achttien uur van Jezus’ leven zijn eeuwen tevoren voorspeld.Een van de belangrijkste

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp over Jezus' lijden en sterven: "Hij hield het uit omdat Hij aan ons dacht"

"Jezus heeft de lange lijdensweg kunnen verdragen omdat Hij ons al die tijd in gedachten had. Jezus heeft aan het kruis kunnen volharden omdat Hij steevast onze redding voor ogen had. Wij waren de vreugde die voor Hem in het verschiet lag. Jezus wist

Ds. G. van Zanden
Video

Is het allemaal pais en vree als je een nieuw hart hebt? Ds. Van Zanden geeft antwoord

"Hoe vaak wordt een mens op een dag boos? Een keer? Twee keer? Vijf keer? Tien keer? En een christen die een nieuw hart gekregen heeft? Wordt die ook boos? Kan hij zich nog eens ergens flink over opwinden of is het waar wat het kinderlied zingt: ‘Een

Leander Janse
Video

De oudste zoon is dicht bij de Vader, maar net zo vervreemd als zijn broer

De bekende gelijkenis beschrijft twee verloren zonen. Er bestaat niet alleen een wilde, uitbrekende vorm van zonde. Er is ook meer verborgen, op het oog fatsoenlijke manier, waarop je van God vervreemd kan zijn. De oudste zoon is dicht bij de Vader,

Zanger Elbert Smelt: “Dan mis ik haar gewoon heel erg natuurlijk. Ja, wie niet?”
Video

Zanger Elbert Smelt deelt herinneringen aan Kinga Bán: "Ik mis haar heel erg"

Bijna vijf jaar geleden overleed zangeres Kinga Bán. Zanger Elbert Smelt van de band Trinity bracht vlak voor haar dood samen met haar 'Leef met volle teugen' uit. In een video van Nederland Zingt vertelt hij over dit lied en over de bijzondere optre

Dato Steenhuis over zondebesef
Video

Videoboodschap Dato Steenhuis: Ben jij wel echt bewust van je zonden?

Zondebesef kan een lastig onderwerp zijn. In een video vertelt Dato Steenhuis hier meer over en beantwoordt hij de vraag: ‘Is mijn zondebesef wel groot genoeg? In zijn video benadrukt Steenhuis dat één zonde al voldoende is voor zondebesef. “Als je é

Ds. J. A. W. Verhoeven
Verdieping

Geloven in God is wel persoonlijk, maar niet individualistisch

Mijn geloof of hét geloof? Jonge mensen zeggen nogal eens dat ze belijdenis doen van ‘hun geloof’. Is dat hetzelfde als belijdenis doen van ‘het geloof’? Kan het belijden van het geloof, zoals beleden in het Apostolicum, toch persoonlijk worden? Rond

'De Wereld Rond'
Podcast

Zendingswerker deelt ervaringen in podcast: Froukje Prakken

Inmiddels terug in Nederland kijken we met Froukje Prakken terug op de beginperiode van het zendingswerk dat haar man Ger en zij deden in Peru tussen 1983 en 1991. Een verhaal over Gods leiding en vertrouwen op God in moeilijke omstandigheden. Ook ho