Vertrekken en thuiskomen: migranten in de Bijbel

Dagelijks leven18 juni 2019 Anne-Mareike Schol-Wetter, NBG
Migranten in de Bijbel

Of het nu om vluchtelingen, avonturiers, gelukszoekers of veroveraars gaat: migratie is van alle tijden. Het vakantieseizoen is begonnen en we reizen overal heen. Ook in de Bijbel zijn mensen telkens op reis, in beweging. Dat begint al in de eerste hoofdstukken, als Adam en Eva uit het paradijs verdreven worden. En het gaat door tot de laatste bladzijde, waar we lezen over thuiskomen in een nieuwe wereld.

In de vele bijbelverhalen over erop uittrekken en ergens thuis komen, vinden we steeds de spanning tussen zelf vreemdeling zijn en de ander als vreemdeling zien (of juist leren om dat niet te doen!).

Wie is een vreemdeling?
Om bijbelteksten over migratie en vreemdelingen goed te begrijpen, helpt het om iets te weten van de situatie van toen. In het Hebreeuws staat er dan vaak het woord geer (meervoud geriem). Dat beschrijft iemand die ergens woont zonder een eigen stukje grond te hebben. Van dit soort vreemdelingen – we zouden hen migranten noemen – waren er destijds veel. Ze waren voor hongersnood of oorlog gevlucht, zoals Elimelech en Noömi (Ruth 1:1-2) of de Judeeërs in 2 Koningen 25:26. Of het waren krijgsgevangenen, die op het land of bij bouwprojecten aan het werk werden gezet (bijvoorbeeld in Jozua 9:16-27). ‘Tijdelijk’ en ‘onzeker’ zijn kernwoorden voor het leven van zo’n vreemdeling. Vreemdelingen in de zin van geriem worden vaak genoemd in de wetten van Mozes. In dat opzicht zijn die wetten uniek. Ook andere Oud-oosterse wetsteksten roepen op om kwetsbare mensen te beschermen. Maar alleen in de wetten van Israël worden vreemdelingen genoemd als een groep die bijzondere bescherming verdient. God vindt hen net zo belangrijk als weduwen en kinderen zonder vader. Die bijzondere manier om naar vreemdelingen te kijken heeft alles te maken met de ervaring van het volk Israël. Op het moment dat ze volgens het verhaal de wetten van God ontvangen, zijn ze zelf net ontsnapt uit een situatie als geriem, waarbij ze door de Egyptenaren uitgebuit en mishandeld werden.

U bent zelf een vreemdeling geweest
Maar het vreemdeling-zijn zit al veel langer in hun DNA. Abraham, de stamvader van de Israëlieten, wordt door God geroepen om zijn eigen land te verlaten en in Kanaän te gaan wonen (Genesis 15). Ook Abrahams kleinzoon Jakob weet wat het is om kwetsbaar aan de rand van de maatschappij te leven (Genesis 34:30). En uiteindelijk belanden de nakomelingen van Abraham dus in Egypte, waar ze eerst warm ontvangen worden, maar later tot rechteloze slaven worden gemaakt (Exodus 1:8-14). Hun overkomt wat migranten op alle plaatsen en in alle tijden steeds weer is overkomen: de oorspronkelijke inwoners zien hen als bedreiging en proberen hen op alle mogelijke manieren klein te houden. Omdat de Israëlieten in de minderheid zijn, kunnen ze zichzelf niet verdedigen. En is er niemand die het voor hen opneemt. In de wetten van Mozes klinkt daarom steeds weer de oproep om vreemdelingen welkom te heten en goed te behandelen (bijvoorbeeld in Deuteronomium 10:19). Vreemdelingen die volgens de wetten van Israël leven, worden ook door die wetten beschermd. Een mooi voorbeeld is Ruth, die haar Moabitische afkomst inruilt voor een nieuw bestaan in Israël (Ruth 1:16).

Net als bij teksten over rechtspraak en bij wetten over de omgang met arme mensen, gaat het bij teksten over vreemdelingen niet alleen om het naleven van regels, maar om een houding. De Israëlieten zijn zelf vreemdelingen geweest. Ze weten dus heel goed hoe het is om nergens bij te horen en uitgebuit te worden. Dat besef moet ervoor zorgen dat ze met andere ogen gaan kijken naar de migranten die nu bij hen wonen. Leviticus 19:33-34 gaat hierin heel ver: ‘Jullie mogen mensen die als vreemdelingen in jullie land wonen, niet onderdrukken. Behandel hen alsof ze Israëlieten zijn. Houd evenveel van hen als van jezelf. Want jullie zijn zelf ook vreemdelingen geweest, toen jullie in Egypte waren. Ik ben de Heer, jullie God.’

Eenheid in Christus
In het Oude Testament wordt het verschil tussen Israël en mensen uit andere volken dus vaak al overbrugd. In het Nieuwe Testament gaat dat nog verder. Jezus gaat regelmatig om met mensen uit andere volken en reist door streken waar veel buitenlanders woonden (zie bijvoorbeeld Marcus 5:1-20). Soms zijn buitenlanders zelfs een voorbeeld voor een groot geloof of gedragen ze zich zoals dat volgens de wetten van Mozes zou moeten (Matteüs 8:5-13; Lucas 10:25-37). En volgens Matteüs 25:31-46 herken je volgelingen van Jezus onder andere aan het feit dat ze vreemdelingen in huis nemen. Volgens Paulus vallen door het geloof in Christus verschillen tussen volken weg. Wie in Christus gelooft, hoort er helemaal bij: ‘Jullie zijn nu nieuwe mensen. En nieuwe mensen zijn niet langer Joden of niet-Joden. Ze zijn ook niet langer slaven of vrije mensen. Ze zijn christenen! Christus is in jullie allemaal aanwezig, daarom zijn verschillen nu niet belangrijk meer’ (Kolossenzen 3:11). En andersom zijn juist alle christenen een soort migranten, omdat hun echte thuis niet op aarde, maar in de hemel is (1 Petrus 1:17, 2:11-12).

Wie ‘ja’ zegt tegen de God van de Bijbel, zegt daarmee ook ‘ja’ tegen een voortdurende, dagelijkse pelgrimage. Dat heeft gevolgen voor hoe je naar de wereld om je heen kijkt. Het verbindt je met mensen die onvrijwillig op pad zijn gegaan. Het zorgt ook voor een stukje relativering: je eigen ‘huisje, boompje, beestje’, hoe vertrouwd ook, is nog maar een voorproefje van dat echte thuiskomen dat de Bijbel belooft. En ten slotte zit aan die pelgrimage, ondanks alle relativering, ook een opdracht vast. Vrij vertaald naar Jeremia 29:4-7: zet je in voor de bloei van de wereld om je heen, en breng op die manier Gods nieuwe wereld een stukje dichterbij.

Deze blog is gebaseerd op een thema-artikel uit de Rechte Bijbel. Meer weten over dit onderwerp? Lees dan ook de blogs over Adam en Eva en Jezus als vluchtelingen. Of verdiep je met het boek Uw volk is mijn volk nog verder in het onderwerp.

Praatmee

Beluister onze podcast

#321 voorganger Teun van der Leer en predikant Peter Sinia in gesprek over de doop
Beluister op soundcloud
Bekijk alle afleveringen
Of beluister op:

Meerartikelen

Yoran
Nieuws

Vader vermiste christelijke jongen (16) doet belangrijke oproep

Ondanks dat er met duizenden vrijwilligers werd gezocht, is de vermiste christelijke Yoran Krol (16) nog steeds niet gevonden. Zijn vader doet op sociale media daarom nogmaals een oproep en vraagt iedereen die zich in de regio op het water begeeft go

Insalvation en Michelle Lee
Video

InSalvation en Ann Michelle Lee brengen nieuwe single uit: 'Breek de hemelen open'

Het kan nog zo donker lijken in je eigen leven en om je heen; Gods licht kan het doorbreken. De nieuwe single van InSalvation (met gast Ann Michelle Lee) is een gebed om dat te laten gebeuren; een hartenkreet voor het hier en nu. De single is sinds 2

Nigeria gevangenis
Nieuws

Nigeriaans predikantsechtpaar verbleef ten onrechte drie jaar in gevangenis

Een rechtbank in de Nigeriaanse staat Kaduna heeft dominee Jonah Gangas en zijn vrouw Josephine vrijgesproken. Het echtpaar zat meer dan drie jaar gevangen. Ze werden beschuldigd van ontvoering en het bekeren van een jong moslimmeisje, een beschuldig

Ds. J. Koppelaar
Video

Ds. Koppelaar over ziekenzalving: "Het is niet iets magisch of engs"

"We zijn het kwijtgeraakt om met handoplegging te bidden. Dat kwam door de roomse kerk die daar een soort magische werking aan ging toeschrijven. Merkwaardig is trouwens dat we die zegening met handoplegging nog steeds kennen, maar dan alleen bij het

David de Vos
Nieuws

DoorBrekers cancelt Paasconferentie David de Vos: 'Zaait verdeeldheid in lichaam van Christus'

Hij is een gevierd man binnen de evangelische beweging. Maar zijn aankomende boek en verschillende interviews daarover, lijken evangelist en spreker David de Vos plotseling de kop van jut te maken binnen diezelfde beweging. Hij kreeg de afgelopen dag

Wycliffe
Nieuws

Wycliffe Bijbelvertalers ontwikkelt nieuwe methode waarbij Bijbels sneller vertaald moeten worden

Wycliffe Bijbelvertalers heeft een nieuwe methode ontwikkeld om Bijbels sneller te vertalen en daarmee Gods Woord aan meer mensen aan te kunnen bieden. Dat meldt The Christian Post. In samenwerking met lokale kerken en tolken werkt de organisatie mom

Oekraïners
Nieuws

Christenen helpen tienduizenden Oekraïners: "Ik wil dat ze weten wie Jezus is"

Toen Rusland twee jaar geleden Oekraïne binnenviel, trokken bijna een miljoen Oekraïners naar het kleine buurland Moldavië. Hoewel de meeste van deze vluchtelingen naar huis zijn teruggekeerd of zich in andere landen hebben gevestigd, verblijven er n

Ds. J. B. Alblas over Psalm 47
Video

Ds. Alblas over Psalm 47: een boodschap van hoop in tijden van ellende

‘Want de HEERE, de Allerhoogste, is ontzagwekkend, een groot Koning over de hele aarde.’ In zijn meditatie geeft ds. J. B. Alblas uitleg over Psalm 47 vers 1 tot 5: “Het thema van heel deze Psalm is het koningschap van God. Het gaat om Hem en om Zijn

Meerartikelen

Ds. R. W. Mulder
Nieuws

Ds. R. W. Mulder aanvaardt beroep hersteld hervormd Waarder

De hersteld hervormde gemeente in Waarder verwelkomt binnenkort een nieuwe predikant. Ds. R. W. Mulder (foto) uit Montfoort heeft het beroep aanvaard. Waarder was sinds vorig jaar vacant vanwege het emeritaat van ds. L. W. C. Ruijgrok. Mulder bedankt

Rik Op den Brouw
Column

Een les van Jezus: je hoeft niet het maximale uit het leven te halen

Voor sommigen is het leven het plaatsen van vinkjes op een ‘bucketlist’. Wat moet je gedaan hebben en wat moet je gezien hebben. Hoe spectaculairder en hoe verder, hoe beter. Altijd op zoek naar iets nieuws. Anderen doen alles om rijker en belangrijk

Albert van der Heide
Column

Een vergeten boodschap: God spreekt door gevoel

‘Je bent niet tot gevoel gekomen, maar tot geloof.’ Deze uitspraak heb ik regelmatig gehoord in mijn omgeving, terwijl ik opgroeide in de dingen van God en Zijn Heilige Geest. Het is een waar woord en alle aanneming waardig. Want het klopt; geloof is

ds. K.H. (Karel) Bogerd
Nieuws

Preektocht door de Dokkumer Wouden

In de Dokkumer Wouden gaat op woensdag 10 april een derde ‘preektocht’ van start. De ‘preektocht’ begint om 9.30 uur in de Grote of St. Martinuskerk (Markt 2) te Dokkum. De eerste preektocht (40 deelnemers) werd op 23 maart 2022 gehouden in de Friese

Wilkin van de Kamp
Boekfragment

We willen zelf de regie houden over ons leven (maar Jezus leert iets anders)

In de Bijbel vind je honderden voorspellingen over de geboorte, het leven en sterven van Jezus, die stuk voor stuk zijn uitgekomen. De gebeurtenissen rond de laatste achttien uur van Jezus’ leven zijn eeuwen tevoren voorspeld.Een van de belangrijkste

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp over Jezus' lijden en sterven: "Hij hield het uit omdat Hij aan ons dacht"

"Jezus heeft de lange lijdensweg kunnen verdragen omdat Hij ons al die tijd in gedachten had. Jezus heeft aan het kruis kunnen volharden omdat Hij steevast onze redding voor ogen had. Wij waren de vreugde die voor Hem in het verschiet lag. Jezus wist

Ds. G. van Zanden
Video

Is het allemaal pais en vree als je een nieuw hart hebt? Ds. Van Zanden geeft antwoord

"Hoe vaak wordt een mens op een dag boos? Een keer? Twee keer? Vijf keer? Tien keer? En een christen die een nieuw hart gekregen heeft? Wordt die ook boos? Kan hij zich nog eens ergens flink over opwinden of is het waar wat het kinderlied zingt: ‘Een

Leander Janse
Video

De oudste zoon is dicht bij de Vader, maar net zo vervreemd als zijn broer

De bekende gelijkenis beschrijft twee verloren zonen. Er bestaat niet alleen een wilde, uitbrekende vorm van zonde. Er is ook meer verborgen, op het oog fatsoenlijke manier, waarop je van God vervreemd kan zijn. De oudste zoon is dicht bij de Vader,

Zanger Elbert Smelt: “Dan mis ik haar gewoon heel erg natuurlijk. Ja, wie niet?”
Video

Zanger Elbert Smelt deelt herinneringen aan Kinga Bán: "Ik mis haar heel erg"

Bijna vijf jaar geleden overleed zangeres Kinga Bán. Zanger Elbert Smelt van de band Trinity bracht vlak voor haar dood samen met haar 'Leef met volle teugen' uit. In een video van Nederland Zingt vertelt hij over dit lied en over de bijzondere optre

Dato Steenhuis over zondebesef
Video

Videoboodschap Dato Steenhuis: Ben jij wel echt bewust van je zonden?

Zondebesef kan een lastig onderwerp zijn. In een video vertelt Dato Steenhuis hier meer over en beantwoordt hij de vraag: ‘Is mijn zondebesef wel groot genoeg? In zijn video benadrukt Steenhuis dat één zonde al voldoende is voor zondebesef. “Als je é

Ds. J. A. W. Verhoeven
Verdieping

Geloven in God is wel persoonlijk, maar niet individualistisch

Mijn geloof of hét geloof? Jonge mensen zeggen nogal eens dat ze belijdenis doen van ‘hun geloof’. Is dat hetzelfde als belijdenis doen van ‘het geloof’? Kan het belijden van het geloof, zoals beleden in het Apostolicum, toch persoonlijk worden? Rond

'De Wereld Rond'
Podcast

Zendingswerker deelt ervaringen in podcast: Froukje Prakken

Inmiddels terug in Nederland kijken we met Froukje Prakken terug op de beginperiode van het zendingswerk dat haar man Ger en zij deden in Peru tussen 1983 en 1991. Een verhaal over Gods leiding en vertrouwen op God in moeilijke omstandigheden. Ook ho