In Exodus 24:7,8 wordt dat beschreven: Vervolgens nam hij het boek van het verbond en las dit aan het volk voor, en zij zeiden: ‘Alles wat de Heer gezegd heeft zullen we ter harte nemen.’ Toen nam Mozes het bloed en besprenkelde daarmee het volk. ‘Met dit bloed, ‘zei hij, ‘wordt het verbond bekrachtigd dat de Heer met u heeft gesloten door u al deze geboden te geven.’

Nu moeten we wel opletten bij het begrip verbond, zoals dat in de Bijbel voorkomt. Het wijkt namelijk nogal af van wat wij in onze eigen cultuur gewend zijn. Wij zijn gewend om als min of meer gelijkwaardige partijen via onderhandelingen tot een overeenkomst te komen, waarin uiteindelijk beide partijen zich kunnen vinden. Bij het Bijbelse verbond is dat heel anders: het wordt aangeboden door een sterkere partij aan een zwakkere. Die kan het aannemen of afwijzen, maar er kan niet over de inhoud onderhandeld worden. Dat hebben we zojuist gelezen bij de verbondssluiting tussen God en Israël: ‘Het verbond dat de Heer met u heeft gesloten door u geboden te geven’. Dus God stelt de voorwaarden vast, en geeft Zijn verbond zo aan het volk.

Als op zo'n manier in de Bijbel een verbond wordt gesloten dan heeft dat als gevolg dat er een nieuwe verhouding ontstaat tussen de partijen. Wanneer de zwakkere partij het verbond aanneemt, worden beide partijen ‘broeders’, hoewel ze eerst ongelijke partijen waren. Dat betekent wederzijdse trouw, verantwoordelijkheid voor elkaar en wederzijdse verplichtingen. Zo ontstaat er tussen hen een toestand die sjalom genoemd wordt. Vrede, of beter gezegd: eenheid, saamhorigheid, zorg voor elkaar.
In de Bijbel zien we een heel aantal van zulke verbonden tussen verschillende partijen. Een paar voorbeelden: Abimelech, koning van de Filistijnen, en Isaak, een rondzwervende vreemdeling; Laban, een rijke sjeik, en zijn neef Jakob, die platzak uit de woestijn was komen aanlopen; Jonatan, de koningszoon en David, een herdersjongen.

Als het verbond is gesloten, wordt het afgerond met één van de meest primaire menselijke activiteiten: eten. Met die maaltijd wordt de sluiting van het verbond gevierd, maar tegelijk is de maaltijd ook de bezegeling daarvan. Men heeft geen geschreven contract dat men samen ondertekent, maar men eet samen, en dat is als het ware ook de gezamenlijke handtekening onder het verbond. Samen eten, in het bijzonder samen brood eten, heeft in de Bijbel immers de betekenis van je leven met elkaar delen, vrienden zijn. En dat is precies wat de uitkomst van de verbondssluiting is: de partijen worden broeders, en delen hun leven met elkaar.

Niet alleen bij een verbondssluiting tussen mensen hoort een maaltijd, maar ook bij een verbond dat God aan de mens aanbiedt. Voor de eerste keer zien we dat bij Abraham, in Genesis 17. Daar biedt God aan Abraham zijn verbond aan en noemt daarbij alle voorwaarden en beloften op. En dan volgt (Gen. 18:1-8) direct na de sluiting van het verbond die prachtige ontmoeting tussen God (in de vorm van drie personen) en Abraham. En ze houden samen maaltijd, de verbondsmaaltijd, waarin het verbond wordt bezegeld.

De verbondssluiting tussen God en het volk Israël is eigenlijk een voortzetting van het verbond van God met Abraham. En ook bij dit verbond, in Exodus 24, wordt een verbondsmaaltijd gehouden, al valt dat niet meteen op. Er staat namelijk dat de leiders van het volk God zagen, en aten en dronken (vers 11). Dat is een manier om aan te geven dat ze de ontmoeting met God overleefden, maar het klopt ook letterlijk. Want er waren bij die gelegenheid vredeoffers gebracht, en dus werd daarbij een feestelijke maaltijd gevierd.

Zo zien we dat bij het sluiten van een Bijbels verbond een maaltijd hoort. Bij die maaltijd worden beide partijen metterdaad één gemeenschap. Zo wordt de nieuwe sjalom gevierd. Ook de verbondsmaaltijd is daarmee een feestelijke maaltijd.
Als Jezus bij de instelling van zijn maaltijd spreekt over een nieuw verbond, dan gaat het hier over. De maaltijd van de Heer is dus ook een feestelijke viering van het nieuwe verbond dat God de mens heeft aangeboden. We vieren onze nieuwe eenheid met God, en de vrede die we nu met God hebben. En bovendien zetten wij als het ware telkens weer opnieuw onze handtekening onder dat verbond door die maaltijd te vieren. We tekenen er voor.

Zo vormt de verbondssluiting het derde element in het avondmaal. Het avondmaal is ook een verbondsmaaltijd: een bezegeling en herinnering van het nieuwe verbond. En ook daarbij hoort een feestelijke maaltijd.

Arie-Jan Mulder is spreker en schrijver. Zijn boek over het avondmaal is verkrijgbaar als papieren boek en als ebook. Klik hier om zijn website te bezoeken.