Vervangingstheologie
"De inzet bij Christus en de verkiezing is kenmerkend voor de belijdenisgeschriften uit de gereformeerde traditie. Daardoor ligt het accent ook op de onzichtbare kerk als vergadering van ware gelovigen”, aldus Van den Belt. Volgens hem roept de praktijk van de latere gereformeerde kerken daarom de nodige vragen op. “Bijvoorbeeld of er wel voldoende zicht is op Israël? De gereformeerde theologie legt terecht de nadruk op het ene verbond van God. Maar daardoor kan de neiging ontstaan om te denken dat de kerk in plaats van Israël gekomen is. Met andere woorden, het geeft helaas voor velen voedingsbodem voor de vervangingstheologie.”

Selectief
Mensen die deze theologie aanhangen, lezen volgens Braaksma de Bijbel selectief. “Tijdens de conferentie werd hierover gesproken door dr. István Tatai, die specifiek op het thema Israël in ging. Op basis van systematische tekstvergelijking liet hij in zijn uitleg de ene theologie (dat Israël het volk van God is) naast de andere theologie (van het nieuwe verbond) bestaan, waarmee hij op perfecte manier de middenweg bewandelde.”

Actuele ontwikkelingen kerken
De Matraházaconferentie vond dit jaar voor de zevende keer plaats. Tijdens de conferentie wordt stilgestaan bij actuele ontwikkelingen in de kerken in Hongarije en Nederland. De Reformatie is in Hongarije groots gevierd. Een scherp contrast met de situatie in Nederland, waar de invloed van het christelijk geloof geminimaliseerd is. “De verdeeldheid van de kerken doet daar geen goed aan”, aldus Braaksma.

Open grenzen
“Echter, als we lezen hoe in de Bijbel over de 'laatste dagen' gesproken wordt, hoeven we daardoor niet verrast of ontmoedigd te zijn", meent Braaksma. "Bij conferenties als deze merk je hoe we als christenen van verschillende culturen elkaar nodig hebben om samen de Bijbel te begrijpen; zoals Paulus schrijft dat we 'alle heiligen' nodig hebben om te kunnen begrijpen wat de breedte en lengte en diepte en hoogte is en de liefde van Christus te kennen. Ik hoop dat we in onze tijd van open grenzen steeds meer leren als christenen om zo in eschatologisch (leer van de laatste dingen) perspectief te leven.”

‘Zijn de gereformeerde kerken in de tijd van de Reformatie niet teveel nationale kerken geworden?’, is een vraag die hieruit voortvloeit. Braaksma licht toe: “Met die vraag doelen we op het beroep op de overheid als dienares van God om de kerk te reformeren. Er zit in de gereformeerde leer een ‘nationalistische’ trek. Denk alleen al aan de officiële namen van de kerken.”

Rechtvaardiging
“In Hongarije betekent 500 jaar Reformatie dat de overheid steun gegeven heeft aan bijna 1800 projecten om de herdenking vorm te geven. Dan gaat het over het herdenkingsaspect, maar ook over waarden als vrijheid, verantwoordelijkheid, en gemeenschap. Ook is er gesproken over actualiteit van het leerstuk van de Reformatie als de rechtvaardiging van de goddeloze in onze prestatiemaatschappij, waarin genade een vreemd woord is geworden.”

Voorafgaand aan de conferentie werd er door de Nederlandse predikanten gepreekt in een Hongaarse gastgemeente over een specifieke Bijbeltekst, om vervolgens van elkaars manier van preken maken te leren. In dit geval was de tekst Leviticus 19:2: “Dit vers was uitgezocht door een van de Hongaarse organisatoren”, aldus Braaksma. “Zonder het te weten, sloot hij hiermee aan op het jaarthema van de Gereformeerde Bond: Heilig is de HEERE”.” De Gereformeerde Bond is medeorganisator van de conferentie.

Opvallend in het gesprek over hoe je dit naar de context vertaalt, vond Braaksma het verschil tussen de Nederlanders en de Hongaren. “Waar de Nederlandse predikanten deze oproep gemakkelijk betrekken op de samenleving (zoals dat ook voor Israël gold), vertalen de Hongaren dit veel meer naar de levenswijze van de gelovigen.”

Nieuwe inzichten
De conferentie bracht voor Braaksma veel nieuwe inzichten. Ook de predikanten onderling leerden van elkaar. “Bijzonder is dat er veel gemeenschappelijk is tussen hoe zowel Hongaren als Nederlanders ambachtelijk aan de slag gaan met de preek. Het verschil is dan dat sommige predikanten sterk willen aansluiten bij de actuele beleving van de gemeente. Ze pakken bijvoorbeeld een gebeurtenis die veel impact heeft en stemmen de preek daarop af. Anderen gaan juist vanuit de tekst naar de actualiteit of laten de actualiteit geheel liggen.”

Luisteren naar de preek
Waar wel verschil in zit volgens Braaksma is de manier waarop mensen luisteren naar de preek. “Dan moet je als predikanten rekening houden met hoe hoog de theologische kennis is van de gemeenteleden. In Hongaarse gemeenten is vaak sprake van sociaal christendom. Ofwel, het hoort bij het leven dat je naar de kerk gaat. Als mensen bewust voor de kerk kiezen, zijn de consequenties radicaler en ook is er meer verbinding met de inhoud”, vertelt hij.

Onderling deelden de predikanten tips en inspiratie met elkaar voor het maken van een preek. Braaksma vertelt: “We hebben tegen elkaar uitgesproken dat de Bijbeltekst, waarover je preekt, door jezelf heen moet gaan. Rust in je hoofd en je hart is dan van belang. Evenals voorbereiding in gebed. We hebben ook gesproken over blokkades: te weinig tijd, angst hoe de preek zal landen, enzovoort.”

Preekvoorbereiding
“Hongaarse predikanten hebben veel meer neventaken dan Nederlandse predikanten”, zegt Braaksma. “Een voorbeeld daarvan is dat scholen die voor 1956 aan de kerk toebehoorden in de afgelopen jaren weer teruggegeven zijn aan de kerk. Een mooie ontwikkeling, maar tegelijk ligt dan een belangrijk deel van de verantwoordelijkheid daarvoor ook bij de predikanten. Niet alleen inhoudelijk, maar ook organisatorisch. Dat staat een goede preekvoorbereiding dan wel eens in de weg.”

Meer weten over het werk van Stichting HOE? Klik hier voor meer informatie.