"Als ik een boodschap kwijt wilde was ik wel predikant geworden"
“Er is onder kerkgangers meer ongeloof dan wij denken. Daar moeten we wat mee,” stelt Arie Kok. De publicist schreef onlangs de roman ‘Zoete Zee’. Hij schetst een portret van een gemeenschap die strijdt tegen het water en tegen een tanend geloof in de goddelijke voorzienigheid. CIP.nl sprak met de schrijver over zijn boek. “Het moderne denken dringt ook door tot in christelijke vissersdorpen.”
Je verhaal speelt zich af in de christelijke gemeenschap Bargt. Wat is kenmerkend voor de gelovigen op Bargt?
“Bargt en zijn bewoners zijn fictie en ontsproten aan mijn eigen fantasie, die gevoed werd met alles wat ik gelezen, gehoord en gezien heb over voormalige kustplaatsen als Spakenburg, Urk en Marken. Wat kenmerkend is aan deze vissersplaatsen is dat mensen heel trouw zijn in geloof en kerkgang.”
Volgens Arie heeft dat te maken met het visserijbestaan. “Bij vissers die maandag de zee opgingen en vrijdag terugkwamen was het vroeger altijd de vraag of ze levend zouden terugkeren. Tegenwoordig is die vrees er minder vanwege de verbeterde veiligheidsmaatregelen. Maar rond 1900 gebeurde er in de visserij meerdere keren per jaar een ongeluk. Geloof is dan een heel krachtig middel dat mensen samenbindt in vertrouwen op God. Je ziet ook dat juist in deze plaatsen de Psalmen een belangrijke plaats innemen omdat ze de nietigheid en kwetsbaarheid van het leven verwoorden.”
Izak is de hoofdpersoon in je boek. Wat valt op aan de manier waarop hij in het geloofsleven staat?
“Als de kotter van de familie Boon op volle zee bijna vergaat, wijst vader Braam zijn jongste zoon Izak als schuldige aan. Ten onrechte, weet Izak zelf. Maar zijn verhaal wordt niet geloofd. In het verhaal komt naar voren dat Izak van zijn geloof is weggedreven. Dat heeft alles te maken met het incident op zee dat grote consequenties had voor zijn leven. Hoe kan het dat mensen die belijden dat ze christen zijn zich zo opstellen? Desondanks laat het geloof hem niet volledig los. Zijn bevindelijk-gereformeerde opa is ook zijn grote voorbeeld is.”
Wie is deze opa?
“De opa van Izak heeft een onvoorwaardelijk, groot en authentiek geloof. Hij was ‘een man van onbesproken vroomheid’, zouden anderen zeggen. Deze man is typisch een man van een andere generatie die zijn leven sterk laat bepalen door zijn geloof. De generatie van Izaks vader laat zich meer leiden door het moderne denken. Zijn vader is een echte organisator die de risico’s terugbrengt door zekerheden in te bouwen en als ondernemer veel geld verdient. De generatie van Izak leeft meer vanuit het gevoel en geeft meer ruimte aan twijfels en vragen. ‘Dit vind ik moeilijk om te geloven,’ is kenmerkend voor de manier waarop Izak zijn geloof beleeft.”
Hoe komt het ‘tanende geloof in de goddelijke voorzienigheid’, zoals het op de achterflap staat, tot uiting op Bargt?
“Eeuwenlang deden Nederlanders hun stinkende best om het water onder controle te krijgen. De zee was niet alleen fijn om in te zwemmen, maar ook heel gevaarlijk. Het gevaar van de zee wordt in de Bijbel aangeduid met de leviathan, het beest van de zee. In de Psalmen wordt bezongen dat God speelt met de leviathan.
Op Bargt voert Izak op een gegeven moment een gesprek met zijn opa, terwijl ze kijken naar machines die de dijk aanleggen. Is dit echt nodig?, vraagt zijn opa zich af. Daarachter schuilt de vraag: Vertrouwen we op dijken of op God die de leviathan onder controle heeft? Voor velen is dit een prangende vraag omdat we tegenwoordig de neiging hebben om ieder gevaar in te dammen, op weg naar een risicoloos leven. In hoeverre leven we nog vanuit Gods voorzienigheid, zoals de Heidelbergse Catechismus ons voorhoudt?”
Na het incident op zee voelt Izak dat hem onrecht is aangedaan en gaat hij op zoek naar het eerlijke verhaal. Naar de waarheid. Wat maakt deze zoektocht zo boeiend?
“Als Izak jaren later zijn moeder naar het verzorgingshuis moet brengen en het ouderlijk huis in de verkoop gaat, merkt hij hoezeer het verleden hem achtervolgt. En dus zet hij alles op alles om achter de waarheid te komen. Ik denk dat dit voor veel mensen herkenbaar is: niet kunnen leven met leugens en onrecht. Zeker als je ervan overtuigd bent dat men wél weet wat heeft plaatsgevonden en die waarheid onder de pet wordt gehouden.
Tijdens de zoektocht van Izak stelt hij vragen die betrekking hebben op wie we als mensen zijn en waar we écht in geloven. Zeker als er twijfels en kritische vragen bij komen kijken, vinden gelovigen het gesprek vaak moeilijk. Zijn we echt bereid om ernaar te luisteren? In gesprek met die twijfelende of zoekende medemens kun je ook nog eens ontdekken dat jijzelf helemaal niet zo zeker bent over wat je je leven lang hebt gehoord in de kerk. Erkennen dat je het moeilijk vindt om te geloven is een kunst op zich.”
Opvallend is dat inwoners van Bargt vaak geen raad weten met de geloofsvragen die Izak stelt. Hoe komt dat?
“In hechte geloofsgemeenschappen zit een bepaalde geslotenheid. Mijn indruk is dat mensen uit christelijke vissersplaatsen als Bargt verwachten dat buitenstaanders hun manier van leven geloven ten diepste niet begrijpen. Het gevolg is dat sommige mensen er maar helemaal niets over zeggen.”
Welke boodschap wil je meegeven aan je lezers?
“Als schrijver wil ik niet een boodschap kwijt. Als ik dat zou willen was ik wel predikant geworden. Aan de hand van het verhaal van Izak vraag ik me wel allerlei dingen af. Er zit veel ongeloof in mijzelf. Izaks vragen zijn voor een deel ook mijn eigen vragen, en ik denk dat veel kerkgangers met deze dingen rondlopen. Onder kerkgangers is vaak meer ongeloof dan wij denken. Dat vinden we eng, maar daar moeten we wat mee en ik hoop dat Izaks verhaal daarbij kan helpen.”
Foto: Sjoerd Mouissie
Praatmee