Tijdens de Week van Hoop geef je een seminar over ‘Zelfafwijzing in het licht van Gods liefde’. Kun je dit thema toelichten; wat houdt zelfafwijzing in?
“Bij zelfafwijzing gaat het om negatief over jezelf denken, jezelf als minder zien en negatief over jezelf oordelen. Dit is het tegenovergestelde van zelfaanvaarding. Zelfafwijzing kan allerlei aanleidingen hebben, bijvoorbeeld dat anderen jou afwezen. Denk aan pesten, ouders die hun kinderen uitsluitend bekritiseren. Daarnaast leven we in een cultuur waarin het aan de ene kant vaak gaat om een mooie buitenkant en voldoen aan het mooie plaatje (Facebook etc.), en aan de andere kant om presteren en hoge normen. Daar zit ook een beoordeling in: je kunt tekortschieten en niet goed genoeg zijn, en als gevolg daarvan jezelf afwijzen of veroordelen: Ik voldoe niet, anderen zijn beter dan ik.

Dat we zo kritisch zijn op onszelf, en soms ook op anderen, kan op gespannen voet staan met het Evangelie.”

Kun je aan de hand van een voorbeeld duidelijk maken wat de gevolgen van zelfafwijzing kunnen zijn?
“Als eerste komt Bart in mijn gedachten, een jongen die veel ambities heeft maar eraan twijfelt of hij die ooit kan realiseren. Hij ervaart een spanning tussen zijn idealen en zijn huidige situatie, dus tussen de persoon die hij graag zou willen zijn, en wie hij werkelijk is. Het gevolg daarvan is dat hij kritisch is op zichzelf, zichzelf tekort vindt schieten en zichzelf afwijst. Dat laatste gebeurt niet met zoveel woorden, maar wel gevoelsmatig.

Het gevolg is somberheid, depressieve gevoelens en een gevoel van leegte. Bart probeert die leegte op te vullen door extreem veel te sporten en daarin uit te blinken, maar er zijn veel meer manieren: denk aan eten (chocola of chips), gamen, verslavende middelen, etc. Angst en vermijding kunnen trouwens ook gevolgen zijn. Evenals een negatieve kijk op anderen, de wereld, en God: je hebt dan constant een bril op van veroordeling, je denkt in termen van goed of niet goed. Zo’n veroordelende houding kan ook doorwerken in je relaties of op je werk – niet altijd heel duidelijk zichtbaar, soms ook op een subtiele manier.”

Welke boodschap heeft de Heere God voor mensen die hiermee te maken hebben?
“Dan denk ik aan de genade van God en Zijn onvoorwaardelijke liefde. Daarbij gaat het niet om wat wij allemaal presteren en waar we in tekortschieten of juist succesvol zijn. Het Evangelie staat haaks op een oordelende manier van denken: God neemt het initiatief en komt zonder voorwaarden naar ons toe. Ik kan me daarover blijven verwonderen: Zijn onvoorwaardelijke aanvaarding is 100% genade, en het oordeel heeft Hij op Zijn Zoon afgewenteld. En als wij in Christus zijn, ziet Hij ons als nieuwe mensen.

Paulus zegt in de Romeinenbrief: aanvaard elkaar zoals God ons in Christus aanvaard heeft. In het verlangde hiervan kun je zeggen: aanvaard jezelf zoals God je in Christus aanvaard heeft. In de wetenschap dat de Heilige Geest je ook herschept en steeds meer maakt zoals God je bedoeld heeft.”

Heb je een concrete handreiking voor mensen die zichzelf afwijzen?
“Ik heb geen simpele tip die alles in een keer oplost. Soms is het belangrijk om met een hulpverlener of pastoraal werker in gesprek te gaan om te kijken waar zelfafwijzing vandaan komt. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat je stemmen van anderen die negatief over jou gesproken hebben hebt overgenomen of geïnternaliseerd. Tegelijk denk ik dat je er ook in kunt oefenen om meer vanuit aanvaarding te leven: milder naar jezelf te kijken, minder zwart-wit. Als ik mezelf tegenval op een punt hoeft dit niet te betekenen dat ik op alle punten mislukt ben. Hierin kun je ook leren om open te staan voor de onvoorwaardelijke aanvaarding van anderen, met anderen in gesprek gaan en leren om naar jezelf te kijken met de ogen van mensen die je dierbaar zijn – vaak ben je minder streng voor anderen dan voor jezelf.

Het belangrijkste hierbij is misschien wel om meer zicht te krijgen op de onvoorwaardelijke liefde van God en Zijn genade voor mij als mens die altijd weer tekortschiet. Dat kan ontzettend moeilijk zijn, als afwijzing een hoofdthema in je leven is. Toch kun je daar zelf wel iets in doen, je kunt je er ook in oefenen, bijvoorbeeld door bewust stil te staan bij Bijbelgedeelten waarin gesproken wordt over Gods aanvaarding en genadige liefde. Gesprekken met anderen kunnen daar ook bij helpen, of dat nu vrienden of gemeenteleden zijn, of een pastor of christen-hulpverlener. In ieder geval hoeft zelfafwijzing niet het eindstation te zijn: juist vanwege Gods liefde is er een weg van Hoop!”

Hanneke Schaap geeft het seminar ‘Zelfafwijzing in het licht van Gods liefde’ samen met Wubbo Scholte (klinisch psycholoog De Hoop ggz). Klik hier voor meer informatie over de Week van Hoop.

Foto: Jaco Hoeve fotografie