23 mei 1568: de les van 450 jaar Heiligerlee
Het is vandaag 450 jaar geleden dat de Slag bij Heiligerlee plaatsvond. Op 23 mei 1568 slaagde een klein leger onder leiding van de graven Lodewijk en Adolf erin om de Spanjaarden een gevoelige nederlaag toe te brengen. Deze slag is de geschiedenisboeken ingegaan als het begin van de Tachtigjarige Oorlog. Het vierde couplet van ons volkslied herinnert ons nog altijd aan de Slag bij Heiligerlee:
‘Lijf ende goedt te zamen, heb ick oock niet verschoont,
Mijn broeders hoogh van namen, hebben dit ook betoont.
Graaf Adolph is gebleven in Vrieslandt in den slagh,
Zijn ziel in ’t eeuwig leven, verwacht den jongsten dagh.’
De Hertog van Alva, die in Nederlanden een schrikbewind voerde, moest en zou de orde herstellen. Bij wijze van vergeldingsactie liet hij de graven Egmont en Horne op de Grote Markt in Brussel onthoofden. De Slag bij Heiligerlee zou later een zeldzaam succesje blijken. De Spanjaarden waren simpelweg te sterk voor de legers van de Prins, wiens middelen steeds schaarser werden. Bovendien bleef in die fase échte steun van het volk uit, met name vanuit de zuidelijke Nederlanden.
De Tachtigjarige Oorlog kan gezien worden als een proces van staats- en natievorming. Zelfbestuur en onafhankelijkheid van de Habsburgse koning zijn onlosmakelijk verbonden met de strijd die Willem van Oranje en later Prins Maurits voerden tegen de Spanjaarden. Toch mag niet vergeten worden dat het hier primair ging om een godsdienstoorlog tussen protestanten en katholieken. Anders kan niet verklaard worden waarom de katholieken uit de zuidelijke Nederlanden partij kozen voor het Habsburgse vorstenhuis. Bovendien gold de Prins niet als de grootste revolutionair; daar herinnert het bekende eerste vers van het Wilhelmus ons aan.
‘Wilhelmus van Nassouwe, ben ick van Duytschen Bloedt,
Den Vaderland ghetrouwe, blijf ick tot inden doet;
Een Prince van Orangien ben ick vry onverveert.
Den Coninck van Hispangien heb ick altijt gheeert.’
Nederland wordt internationaal nog altijd gezien als bakermat van tolerantie en vrijheid. Echter, de begrippen tolerantie en vrijheid hebben sinds de Tachtigjarige Oorlog wel een heel andere betekenis gekregen. Tolerantie wordt vandaag de dag verward met onverschilligheid en cultuurrelativisme. Vrijheid staat niet langer voor gewetensvrijheid, maar wordt geassocieerd met een levenswijze die het best omschreven kan worden als hedonistisch. 450 jaar Heiligerlee herinnert Nederland aan zijn protestants-christelijke oorsprong. Dat geeft aanleiding om ons tolerantie- en vrijheidsbegrip eens grondig te renoveren.
Maarten van Nieuw Amerongen is politiek secretaris van SGP-jongeren.
Praatmee