Hij ziet overeenkomsten met de landelijke en lokale politiek. Met de universitair docent Kerkrecht aan de TU Kampen blikken we vooruit op deze conferentie over het functioneren van bestuursorganen binnen de kerk.

Een conferentie over kerkstructuren. Waarom is dat eigenlijk nodig?
“In de laatste tien jaar vinden er allerlei kerkelijke ontwikkelingen plaats omdat de positie van de kerk verandert," vertelt de voorzitter van het Centrum voor Religie en Recht aan de VU. "Vandaag de dag hebben steeds minder mensen binding met de landelijke kerk. Als het over de kerk gaat, gaat het met name over de lokale kerk. Die kerkvorm is voor mensen het meest zichtbaar. Ik zie dat regionale vormen van kerk-zijn daarbij minder belicht worden. De spannende vraag blijft: hoe organiseert de kerk zich op het regionale vlak?”

Een regionale manier van kerk-zijn is de classis. Wat houdt deze manier van kerk-zijn in?
“Na de zestiende-eeuwse protestantse Reformatie stonden de reformatoren voor de vraag hoe zij de kerkstructuur zouden inrichten. Ze wilden voorkomen dat kerken te veel van bovenaf zouden worden aangestuurd. Tegelijkertijd wilden ze ook niet doorslaan naar het andere uiterste waarbij er sprake kan zijn van het eenzijdige accent op de lokale gemeente waarbij alle gemeenteleden samen de kerk besturen. Vervolgens zijn de protestanten uitgekomen bij de classis: een regionale vergadering die bestaat uit afgevaardigden van iedere kerk uit het classisgebied. Je zou het een soort ‘gereformeerd bisdom’ kunnen noemen. In die classis ontmoeten ‘landelijk’ en ‘lokaal’ elkaar. Dit voorkomt overaccentuering van zowel de landelijke als de lokale kerk.”

Welke ontwikkelingen zijn er de laatste jaren gaande als het gaat om het functioneren van classes?
“Eén van mijn collega’s behoort tot de Reformed Church in Noord-Amerika. Omdat de territoriale manier van kerk-zijn onder druk komt te staan, ontstond de discussie over zogenaamde ‘mentaliteitsclasses’. Vertaald naar de Nederlandse situatie betekent het dat dat de identiteit van een kerk in Utrecht meer overeenkomt met een kerk in Amstelveen dan van een dorp om de hoek. De inhoud is daarbij belangrijker dan de regio.

Ook in ons eigen land zijn allerlei ontwikkelingen gaande. De generale synode van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) heeft besloten dat het aantal protestantse classes wordt teruggebracht van 74 tot 11. De huidige classes met hun dagelijkse bestuur verdwijnen. In plaats daarvan komen elf regio’s met een regio-vergadering. Daar komen afgevaardigden van gemeenten samen om leiding te geven aan het leven en werk van de kerk in die regio. In die nieuwe structuur moet (nog) meer ruimte komen voor lokale initiatieven, zodat er meer focus komt te liggen op de vraag hoe men lokaal kerk-zijn handen en voeten kan geven.”

Wat levert deze nieuwe kerkstructuur op?
“Bij conflicten in de lokale kerk lijkt de huidige kerkstructuur achterhaald te zijn. Als er een conflict is reageert de kerk te traag en inefficiënt om tot conflictoplossing te komen. Het nieuwe model met regiopredikanten moet dit proces versnellen. Een regiopredikant kan bijvoorbeeld in een sneller stadium gesprekken voeren om te de-escaleren en mogelijke maatregelen nemen. Hij of zij functioneert nooit op eigen houtje en moet zich verantwoorden bij het moderamen (bestuur, red.) van de classis. Van een protestantse bisschop – zoals we die vanuit de Rooms-Katholieke kerk kennen – is dus geen sprake.”

Je bent in de loop der jaren in verschillende classes betrokken geweest. Hoe heb je de meerwaarde van een classis ontdekt?
“Een paar keer per jaar samenkomen met collega’s uit de regio voorkomt het idee dat je met je eigen ‘winkel’ bezig bent. Het is voor de lokale kerk heel goed om te zien hoe medechristenen in een plaats verderop bezig zijn. Dit kan leiden tot nieuwe inzichten.” Ook wijst Leon op “de katholiciteit” van de kerk. “Door regionale ontmoetingen word je als het ware boven je eigen gemeente uit getild. De classis functioneert op dit gebied als een handig instrument.”

Welke boodschap wil je meegeven tijdens de conferentie?
“Dat er meer is dan alleen de lokale en landelijke kerk. Om deelnemers hierbij te bepalen geven we aandacht aan regionale vormen van kerk-zijn op allerlei plaatsen in de wereld. Daarbij staan drie kernvragen centraal: hoe functioneert de classis? Welke visie zit erachter? Hoe verhoudt zich dat tot leiderschap in de kerk?

Ten tweede hoop ik duidelijk te kunnen maken dat er geen onderscheid bestaat tussen de werking van de Heilige Geest en kerkelijke structuren. De organisatie van de kerk mag voluit onderdeel zijn van een levend geloofsleven. Het is bijvoorbeeld heel goed mogelijk om vanuit geloofsprincipes naar de cijfertjes te kijken. Dat proces helpt ons ook om niet overgeestelijk te worden. Het kerkelijk leven is gebaat bij een zekere nuchterheid.”

Lees hier meer over de conferentie ‘The Classis and Presbytery at Issue’. De conferentie wordt gehouden in het Engels vanwege de expertise, komst en inbreng van buitenlandse collega's. En omdat de problemen van Nederlandse kerken niet uniek zijn, maar ook in bijvoorbeeld Zuid-Afrika, Noord-Amerika, Schotland, Hongarije en Nieuw-Zeeland spelen.