"We weten niet hoe het leven ontstaan is: het is een gigantisch raadsel"
In het boek Waar was je? zet natuurkundige Jan van Bemmel de wetenschappelijke inzichten over schepping en evolutie vanuit Bijbels perspectief uiteen. “Wij, mensen, hebben zeer beperkte kennis. Er zijn veel dingen die we kunnen onderzoeken, maar er is ook heel veel, waar we principieel niet achter kunnen komen.”
Een van de conclusies van uw boek is dat de grootste wetenschappers steeds bescheidener zijn geworden. Waarom?
“Naarmate je meer in details treedt, ontdek je dat er principiële grenzen zijn. Daarbij maak ik onderscheid tussen de levende en de niet-levende natuur. Als je bijvoorbeeld het heelal bestudeert, blijkt dat het niet altijd heeft bestaan. Veel wetenschappers, zoals George Lemaître, een Belgische priester en kosmoloog, waren al tot die conclusie gekomen en Edwin Hubble heeft het aangetoond. Voor atheïsten was dat een grote schrik. Dat betekent dat het heelal ooit is begonnen. Dan moet daar een oorzaak voor zijn. Daarnaast heb je ook de levende natuur. Darwin bedacht hoe de verschillende organismen uit elkaar zijn ontstaan. Ook daarvoor geldt dat naarmate je meer in de details gaat, we erachter komen dat het begin van het leven een volkomen raadsel is. Ook dacht en denkt men: het DNA van verschillende organismen lijkt op elkaar, dan zal het wel uit elkaar zijn ontstaan. Maar we hebben in de laatste decennia ontdekt dat dit helemaal niet zo is. Dat alles maakt je als wetenschapper ontzettend bescheiden.”
Welke grote wetenschappers zijn zich daarvan bewust geworden?
“Albert Einstein was zo'n fysicus, die vol verbazing naar de grote orde in werkelijkheid keek. Hij zei: er moet wel iemand zijn die daarachter staat. Hij geloofde in een oorzaak. Iemand die ik ook erg bewonder, is Blaise Pascal. Hij zei dat het volstrekt onmogelijk is om langs de weg van de wetenschap erachter te komen of God bestaat. C. S. Lewis was oorspronkelijk atheïst, maar is door vele gesprekken en het bestuderen van de Bijbel tot geloof gekomen. Hij zei: 'ik geloof in het christendom, net als dat ik geloof dat de zon is opgegaan, omdat ik daardoor al het andere kan zien.' Als je overtuigd bent dat God er is, kijk je verwonderd om je heen. Door de Bijbel te lezen vallen de schellen van je ogen. Vandaar de titel van mijn boek ‘Waar was je?‘.” Van Bemmel voegt toe dat de titel een citaat is uit het Bijbelboek Job.
“Na gesprekken met zijn vrienden, gaat Job in discussie met God zelf. Job maakt allerlei verwijten. Hoe zit het met het leven, met de wereld? Als God hem wijst op de schepping, de kosmos en de dieren, geeft God concrete voorbeelden en zegt dan: 'Waar was jij, toen ik de wereld schiep?' Job, maar hopelijk ook grote wetenschappers, zeggen met Job: 'ik leg de hand op mijn mond.' Wij hebben beperkte kennis. Er zijn dingen die we kunnen onderzoeken, maar er is ook heel veel waar we principieel niet achter kunnen komen. Aan het eind zegt Job: ‘Tot nu toe had ik van U gehoord, maar nu hebben mijn ogen U gezien.’ Vandaar de voorplaat van mijn boek: daarop staan twee grote sterrenstelsels afgebeeld, die wij nu mogen waarnemen met onze huidige wetenschappelijke instrumenten. Voor een christen is het onderzoek doen in de werkelijkheid zeer verrijkend.”
In hoeverre is dit een kans voor christenen om over God te spreken?
“De meeste wetenschappers in ons land, meer dan 90 procent, heeft het geloof vaarwel gezegd, maar dat is toch niet nodig? Door de wetenschap zie je dat de werkelijkheid zo fantastisch geschapen is; de schellen vallen van je ogen als je het werk van God ziet. Dan blijkt bijvoorbeeld in de niet-levende natuur dat we tot aan de grens zijn gekomen van wat we kunnen waarnemen. Als je tot in de details gaat van cellen en van het DNA, is het eveneens ongelooflijk indrukwekkend, en heus niet alleen voor wetenschappers.
Veel evolutiebiologen zitten met de handen in het haar waar het leven vandaan komt; een christen weet waar het antwoord gevonden kan worden. Wij weten niet, hoe het universum tot stand is gekomen. Atheïsten hebben heel wat uit te leggen. Ze hebben allerlei hypothesen, maar wetenschappelijk geen been om op te staan. Toch zijn juist de evolutiebiologen erachter gekomen dat er niets klopt van de darwinistische evolutie.
Er is ons een grens gesteld: we weten ook absoluut niet hoe het leven begonnen is. Het is een gigantisch raadsel. Je ziet verder dat er enorm veel geld wordt gestopt in het ontdekken van buitenaards leven, maar het blijft bij speculatie.”
Er zijn christenen die geloof en de evolutietheorie combineren. Hoe staat u daar tegenover?
“Ik ga niet speculeren of de evolutietheorie wel of niet waar zou kunnen zijn. Ik vind het voor een christen geruststellend dat je niet alleen de grootheid van God mag zien, maar dat er ook gegeven grenzen zijn. Daar ga ik in mijn boek uitvoerig op in. Vaak paste God zich aan bij het wereldbeeld dat mensen in een bepaalde tijd hadden. Nadat het volk was bevrijd uit de slavernij in Egypte, heeft God niet gesproken over miljarden jaren, maar sprak Hij over zes dagen. Dat was een beeld dat mensen en kinderen toen konden begrijpen.”
Wat hoopt u met uw boek te bereiken?
“Niet alleen is het boek een steun in de rug voor gelovigen, maar het is ook spannend om te zien hoe niet-gelovige collega’s erop reageren. Ik heb dit onderwerp aangepakt, zoals ik problemen in mijn eigen vakgebied ook benader. Ik hoop dat christenen en niet-christenen het boek ter hand nemen en dat ik met hen in gesprek kan raken.”
Praatmee