Het CBS meldde dat het aantal zelfdodingen in 2016 gestegen is. Wat dacht je toen je dat hoorde?
“In verhouding is het redelijk gelijk gebleven. Dat was fijn om te lezen. Tegelijk is het nog veel te hoog. Er wordt zoveel ingezet qua preventie, ggz-breed en vanuit de overheid. Bijvoorbeeld 113online, dat staat best wel stevig. Ook wordt er veel gedaan aan deskundigheidsbevordering om suïcidaliteit beter herkenbaar en bespreekbaar te maken. Ik had gehoopt dat hier al meer effect van zichtbaar zou worden.”

Is met bespreekbaar maken niet juist het risico groot dat je mensen op ideeën brengt?
“Dat is een heel groot en hardnekkig misverstand, een angst die bij meerdere mensen leeft. In meerdere onderzoeken is overtuigend aangetoond dat juist bespreekbaar maken, eerder preventief werkt. Laatst was ik op een congres waarin dat ook naar voren kwam. Als je op de rand van een flat gaat staan, voel je dat heel je lijf zich terugtrekt. De drang om te leven zit zo diep, dat erover praten niet dat effect heeft.”

Is het niet heel moeilijk om daarover te praten?
“Dat is natuurlijk waar, veel mensen vinden het moeilijk. Ook hulpverleners. Ik ben er nu aan gewend om dat te vragen, maar de eerste paar keer vond ik het ook erg lastig. Een reden waarom mensen het moeilijk vinden, is dat ze bang zijn voor het antwoord. Dan moeten ze er iets mee, maar wat moet je er dan mee?”

Hoe doe je dat, ernaar vragen? Concreet of juist via een omweg?
“Ik vraag het op de man af. Ik vraag dan: denk je er wel eens over om een einde aan je leven te maken? Door het zo duidelijk en helder mogelijk te vragen, voorkom je dat het taboe in stand blijft, dat je er doekjes om windt. Vraag geïnteresseerd door, op een respectvolle manier. Als iemand overweegt om een einde aan zijn leven te maken, is hij wanhopig. Kijk of je het samen bespreekbaar kan maken. Is het iemand die af en toe met het idee rondloopt, of gaat hij over een half uur een hand vol pillen innemen? Zo kun je inschatten of je nu 112 moet bellen, of alleen kunt adviseren.

Je kunt ook vragen: hoe kan ik je helpen, vind je het fijn als ik met je meega? Juist door zelf het initiatief te nemen, er op een niet-veroordelende manier over te spreken en door te vragen, krijg je veel informatie. Daardoor voel je zelf aan: moet ik acuut hulp inschakelen of heb ik er vertrouwen in dat iemand zelf de hulpverlening gaat opzoeken.”

Zijn er ook dingen die je juist niet moet doen of zeggen?
“Wat ik niet zou doen, is op het moment dat iemand het aangeeft, dan wel rechtstreeks of via een omweg, het negeren of laten liggen. Veel mensen kunnen de neiging hebben om ervoor terug te deinzen. Maar voor de suïcidale persoon kan het veel betekenen om uit het isolement te komen en het gesprek aan te gaan. Als iemand zich suïcideert, blijft de omgeving altijd achter met veel vragen. Had ik iets kunnen doen om dit te voorkomen? Wat ging er in hem/haar om? Al heel snel maken mensen zichzelf dan verwijten.”

Hoe kun je merken of iemand zelfdoding overweegt? Zijn er signalen die je als omgeving kunt opmerken?
“Er zijn wel signalen die je kunt opmerken. Je merkt bijvoorbeeld aan de manier van praten dat iemand hopeloos wordt, geen uitzicht meer heeft. Of dat hij zegt: met mij komt het nooit meer goed. Indirecte signalen kunnen zijn dat iemand zijn spullen weggeeft of heel emotioneel afscheid neemt. Als mensen zich terugtrekken, kan dat er ook op duiden dat ze suïcide overwegen.”

Op welke manier heb je ermee te maken in je werk als psycholoog?
“Ik werk zelf op een kliniek voor kinder- en jeugdpsychiatrie. Ik zie het op de kliniek, maar ook bij de polikliniek – bij jongeren die voor hulp komen. Er zijn wel sterk verschillende gradaties. Sommigen zijn alleen aan het overwegen, anderen zijn al bezig met plannen maken en voorbereidingen treffen. Een derde is een uur van zijn poging af. Dat is heel verschillend, ook hoe je daar dan mee omgaat. Soms zie je ook periodes waarin suïcidaliteit bij meerdere cliënten hoger opspeelt. Het gaat soms ook met de jaargetijden mee. Nieuwjaarsdag is zo’n beruchte dag. Als je dan net in zo’n heftige periode zit, merk je ook als hulpverlener dat het soms uitputtend kan zijn om ertegen te strijden.”

Komt zelfdoding minder vaak voor bij christenen?
“Ik heb daar nog geen cijfers van gezien, misschien dat ze er wel zijn. Ik weet wel dat er case studies worden gedaan binnen christelijke instellingen. Wat wel naar voren komt, is dat het hebben en actief uitleven van een geloofsovertuiging, een beschermende factor is. Als je een geloofsovertuiging heb, heb je een bepaald kader waarbinnen je de zin van het leven plaatst. Het geeft morele wetten mee. Hoe ga je om met het leven, heb je het recht om je eigen leven te beëindigen? Als je een gedeelde levensovertuiging hebt, hoort daar vaak ook een kerk of moskee bij. Juist die sociale factor is beschermend.

Daarnaast is er nog een hele lijst aan risicofactoren. Zoals het geslacht: vrouwen doen meer suïcidepogingen, maar mannen plegen vaker geslaagde suïcides. Ook de persoonlijkheid en de psychologische stijl speelt mee. Mensen die van nature impulsief zijn, zijn kwetsbaarder dan mensen die meer geremd zijn. Perfectionisme en zwart-witdenken zijn ook factoren. Of zwakke probleemoplossende factoren: dat je ook naar een probleem kunt kijken en er iets aan kunt doen. De een heeft dat sterker dan de ander.

Bij een aantal psychische stoornissen komt ook suïcide voor, zoals depressie, trauma, psychose, verslaving en persoonlijkheidsstoornissen. Rouw: als mensen eenzaam zijn of een ingrijpende verlieservaring hebben. Het is een lange lijst en het gaat ook altijd om een samenspel van risicofactoren en beschermende factoren. Er zijn bijvoorbeeld gelukkig ook veel depressieve mannen die geen suïcide plegen, omdat ze bijvoorbeeld veel sociale steun ervaren of steun uit hun geloof halen.”

Welke rol speelt het godsbeeld?
“Een paar maanden geleden was er een symposium van Kennisinstituut Christelijke ggz. Ze hadden een symposium voor ambtsdragers, over suïcidaliteit. Door twee collega’s van Eleos werden de voorlopige resultaten gepresenteerd van een onderzoek dat zij deden op dit vlak. Daaruit kwam naar voren dat het godsbeeld zeker een rol speelt. Mensen die God als straffend, streng en afstandelijk ervaren, lopen meer risico op suïcide dan mensen die God als nabij ervaren.

Lees meer hierover op de website van De Hoop.