Hoe heeft het zo ver kunnen komen? In hetzelfde boek Genesis lezen we in het derde hoofdstuk dat de eerste mensen, Adam en Eva, God ongehoorzaam waren door het eten van de verkeerde boom. Volgens de Bijbel is daar de ellende begonnen.

Maar wacht even.

Boom? Verkeerd? Is dit een grap? God maakt iets, zag dat het zeer goed was en twee hoofdstukken later dendert dat allemaal in elkaar omdat Eva van de verkeerde boom eet? Stond die boom er dan al die tijd en was die ook zeer goed? Waarom zet God überhaupt zo’n boom neer? Wat is dit voor een slecht verhaal? Een almachtige God zorgt er toch voor dat zijn plan niet kan falen? Dat de schepping en dus de mensen hem gehoorzaam blijven en er niets in hun op kan komen dat uiteindelijk leidt tot alle ellende die we nu om ons heen zien?

Een eerste snelle conclusie kan zijn dat er bij het totstandkomen van deze wereld fouten zijn gemaakt. Maar als het waar is dat God de aarde geschapen heeft met alles wat erop en in leeft, dat die God almachtig en alwetend is, en dat het werkelijk zeer goed was, dan rammelt er al van alles aan die conclusie. We moeten ons even wat verder verdiepen in de materie.

Een bug of een feature?
Laat ik het eens vanuit mijn eigen vakgebied bekijken. In software-ontwikkeling zijn er twee belangrijke begrippen: features en bugs. Een feature is een ingebouwd stukje functionaliteit, bijvoorbeeld een contactformulier op een website. Als je die invult en op de knop ‘Verstuur’ klikt, dan wordt er een mail gestuurd naar de eigenaar van de website. Een feature is van tevoren bedacht en bedoeld om een bepaalde functie te vervullen in het geheel. Een bug daarentegen is een fout die erin geslopen is tijdens het bouwen van een feature. Die er bijvoorbeeld voor zorgt dat het contactformulier niet helemaal ingevuld kan worden, of dat bij het klikken op de knop ‘Verstuur’ niets gebeurt. Dit is niet van tevoren zo bedacht en was niet de bedoeling van de ontwikkelaar.

Als we nu eens teruggaan naar het scheppingsverhaal en inzoomen op die ene boom en het feit dat Adam of Eva daarvan konden eten, dan moeten we ons afvragen: was dit een bug of een feature?

De omstandigheden
Laten we beginnen met het in kaart brengen van de plaats delict. De mensheid was een paar dagen oud, de hof van Eden ook, en dat was de plek waar de eerste mensen Adam en Eva vertoefden. Ze waren naar Gods beeld geschapen (Gen. 1:26) en ze gaven hem de eer door simpelweg te genieten van al het mooie dat zojuist gemaakt was. Midden in de tuin stonden twee bomen, waarvan eentje de boom van de kennis van goed en kwaad (Gen. 2:8-9). Daar mochten ze niet van eten, van alle andere bomen wel (Gen. 2:16-17). Die boom, die was ook zeer goed, prachtig om te zien zelfs. Door God geschapen en midden in de tuin gezet. Niet ergens aan de rand, als bijzaak. Nee, midden in de tuin. God had dit zo bedacht, dit was zo bedoeld. Een feature!

Over die boom valt ontzettend veel te zeggen, maar er zijn een paar aspecten die belangrijk zijn om te onderstrepen. Allereerst: goed en kwaad bestond al. Het is niet pas gekomen toen Eva van die boom at. De mensen, en dan kom ik bij het tweede aspect, hadden daar alleen geen kennis van. Die kennis kon verkregen worden door van die boom te eten, maar dat had God verboden om ons te beschermen. Die kennis verkrijgen zou niet goed voor ons zijn. Hij als Ontwikkelaar wist precies wat het inhield, en omdat hij het allerbeste met ons voor heeft, besloot hij hetgeen dat niet goed voor ons was, te verbieden.

Maar daarmee zijn we er nog niet. De volgende veel belangrijkere vraag is natuurlijk: waarom liet God dan heel die boom niet weg, als dat eten ervan helemaal niet de bedoeling was?

Robots
Laten we eens naar ons wegennet kijken. Dat is bedoeld om de bereikbaarheid van allerlei plaatsen te bevorderen en ook de veiligheid van de gebruikers te waarborgen. Onderdeel van dat netwerk is bijvoorbeeld ergens een lange rechte weg waar je 80 mag. Van tevoren is je verteld dat als je harder dan 80 rijdt, je de regels overtreedt en er sancties zullen volgen. Je rijdt er 120 en wordt gestraft met een bekeuring. Is dat een fout van jou? Of is dat een fout in het systeem? Waarom is die weg niet zo aangelegd dat je daar überhaupt niet harder dan 80 km/u kunt? Of waarom is het voertuig niet zo ontwikkeld dat die daar niet harder kan? Is dat een bug? Nee, het is een keuze van de bestuurder om de snelheid te rijden die hij wil. Er bestaat geen ‘foute’ keuze. Als je met je auto 120 km/u rijdt waar je 80 mag, is dat geen fout. Dat is simpelweg een keuze van een rationeel en volwassen mens dat een vrije wil heeft die dat soort keuzes mogelijk maakt.

Stel je voor dat die wegen wel zo aangelegd waren dat je daar niet harder kunt dan de aangegeven snelheid, of - en dat wordt misschien nog wel werkelijkheid - dat al onze auto’s zo gemaakt waren dat ze nooit de regels konden overtreden. Oftewel, dat we ons volledig geautomatiseerd en gerobotiseerd lieten vervoeren. Dat zou toch verschrikkelijk zijn? En trek dat eens door naar alle andere aspecten in ons leven, je wilt toch geen voorgeprogrammeerd leven leiden? Waarin geen plaats is voor keuzes en vrije wil, maar waar het programma dicteert wat er zal gebeuren? Daar krijgt toch iedereen de rillingen van?

Dat is nu exact de reden waarom God ons geschapen heeft zoals we zijn geschapen. Met een vrije wil. Om vrijwillig voor hem te kiezen, want dat is het allerbeste wat ons kan overkomen. Maar het hoeft niet. Je kunt ook tegen God kiezen, dat moet jij weten. Maar dat is het allerslechtste wat ons kan overkomen.

Dictator
Waar ik net zei 'waar het programma dicteert wat er zal gebeuren'; dat is precies wat een dictator wil. Hij dicteert en zo moet het gebeuren. Iedereen moet hem volgen en soms letterlijk op de knieën voor hem. Doe je iets wat hem niet zint, dan kost je dat de kop. Er is maar één keuze en dat is hij. Just rule out all the other options. Dat is God dus niet. God is geen dictator. God doesn’t rule out all the other options. Hij wil mensen die helemaal zelf uit eigen overtuiging voor hem kiezen.

Hij had het makkelijk zo kunnen maken dat er geen andere keuze was en dat wij allemaal als voorgeprogrammeerde poppetjes precies deden wat Hij wilde. Dat zou natuurlijk een belachelijke poppenkast opleveren. Onecht. Liefdeloos. Dictatoriaal. Als je op het journaal ziet hoe mensen in Noord-Korea bloemen leggen en zichzelf neerbuigen bij een standbeeld van de grote verschrikkelijke leider, dan vinden wij als westerlingen dat enorm dom eruit zien. Onecht, liefdeloos, dictatoriaal. Zij hebben geen boom van de kennis van goed en kwaad. Er is voor hen geen andere optie. En dat creëert een verschrikkelijke wereld.

Program or be programmed
God heeft ons in staat gesteld om te programmeren, om keuzes te maken. Om ons eigen programma samen te stellen. We zijn niet geprogrammeerd om alleen te doen wat God wil. God is liefde (1 Joh. 4:16) en liefde laat zich niet dwingen of programmeren. God wil alleen dat mensen vanuit zichzelf en vanuit liefde voor hem kiezen en dat kan alleen als je vrij bent om die keuze te maken. En dat zijn we.

Wat is dat heerlijk!

Joan Lindhout is schrijver ouderling in de hervormde gemeente te Middelharnis. Klik hier voor meer artikelen van zijn hand.