1. Klagen heeft zijn plaats
Als een groot leed de samenleving treft, is het belangrijk dat het verdriet gezamenlijk verwoord en beleefd wordt. In Nederland was dat bijvoorbeeld zichtbaar na de vliegramp van vlucht MH17 in juli 2014. Nederland was geschokt en dat werd onder andere geuit met indrukwekkende ceremonieën bij de terugkeer van de lichamen van de slachtoffers en met een dag van nationale rouw.

De klaagzangen in het bijbelboek Klaagliederen werden gedicht naar aanleiding van een nationale tragedie die heel het volk van Juda had getroffen. De achtergrond van Klaagliederen is namelijk de verwoesting van Jeruzalem en de periode van ballingschap die door de val van Jeruzalem werd ingeluid. In Klaagliederen wordt het verdriet van de slachtoffers verwoord en het samen bidden en zingen van de klaagzangen helpt hen om hun verdriet te uiten.

Ook helpt het hen om God bij hun ellende te betrekken en troost bij elkaar te zoeken. Samen tot God klagen is beter dan eenzaam en bitter zwijgen.
Het hart van het volk schreeuwt tot de Heer. O, muur van Sion, laat je tranen stromen als een rivier, dag en nacht, aan één stuk door; gun je ogen geen rust. Weeklaag in de nacht, jammer tot aan de ochtend, stort je hart uit als water, ten overstaan van de Heer. Hef je handen naar Hem op, voor het leven van je kinderen, die op elke straathoek van honger versmachten. (2:18)

2. Houd ondanks ellende vast aan de goedheid van God
De Bijbel spreekt vaak vrijer over God dan wij zouden durven, en dat geldt ook voor Klaagliederen. Kijk bijvoorbeeld maar eens hoe de verantwoordelijkheid voor de ellende onverbloemd bij God wordt neergelegd:
Ach, hoe hult de Heer in zijn toorn Sion in donkere wolken. Hij heeft vanuit de hemel Israëls luister ter aarde geworpen, Hij zag op de dag van zijn toorn niet naar zijn voetenbank om. De Heer heeft Jakobs weidegrond meedogenloos verwoest, Hij heeft in zijn woede de vestingen van Juda vernietigd, Hij heeft het koninkrijk vernederd en zijn leiders onteerd. (2:1-2)

De dichter weet de oorzaak van wat Juda is overkomen, en het volk dat Klaagliederen bidt en zingt ook. Er is een verbond tussen God en Israël waar Gods volk zich niet aan gehouden heeft, en daarom overkomt hen al deze ellende, als straf:
Haar zware zonden maakten Jeruzalem tot een voorwerp van spot; (1:8)
De wandaden van mijn volk zijn groter dan de zonden van Sodom, dat in een oogwenk werd weggevaagd, zonder dat een hand het beroerde. (4:6)

Het bijbelboek Klaagliederen spreekt vrijmoedig en zonder twijfel over de eigen schuld en over Gods hand in de ellende. Toch leidt dit niet tot een afstand nemen van God, het leidt juist tot een roepen naar Hem:
HEER, zie mijn ellende: mijn ingewanden staan in brand, mijn hart wordt verscheurd, omdat ik zo opstandig ben geweest. Buiten berooft het zwaard mij van mijn kinderen, binnen heerst de dood. (1:20)

Juist in het centrum van het bijbelboek, in hoofdstuk 3, wordt de goedheid van God beklemtoond. Die geeft hoop door alle ellende heen:
Goed is de HEER voor wie Hem zoekt en alles van Hem verwacht. Goed is het geduldig te hopen op de HEER die redding brengt. (3:25-26)
Want de Heer verwerpt niet voor eeuwig. Als Hij leed berokkent, ontfermt Hij zich ook, zo groot is zijn genade; slechts met tegenzin brengt Hij leed en rampspoed over de mensen. (3:31-33)

3. Klagen helpt om greep te krijgen op het verdriet
Klaagliederen bestaat uit vijf gedichten, elk hoofdstuk is er één. Vier van de vijf worden gekenmerkt door het ‘acrostichon’. Een acrostichon is een stijlvorm waarbij de eerste letters van de verzen samen het alfabet vormen, de 22 letters van het Hebreeuwse alfabet. De Statenvertaling en HSV maken deze opbouw zichtbaar door voor elk vers de bijbehorende Hebreeuwse letter te vermelden.

Het acrostichon laat zien dat de gedichten van Klaagliederen niet uit de lucht zijn komen vallen, maar kunstzinnig en met aandacht zijn gemaakt. Door het verdriet te verwoorden binnen de structuur van het acrostichon, wordt het verdriet zelf ook als het ware gestructureerd, want het moet binnen de grenzen van de dichtvorm tot uitdrukking gebracht worden. Woorden geven aan het verdriet is een begin maken om het verdriet een plaats te geven, en dat is wat in Klaagliederen gebeurt.

Het acrostichon benadrukt ook het veelomvattende van het verdriet, het gaat om een lijden van “A tot Z”. Zoals Klaagliederen vroeger hielp bij het verwerken van het verdriet, zo kan een gezonde vorm van klagen ook nu nog tot zegen zijn.

Leen Stehouwer is docent Oude Testament bij het Evangelisch College. De ETS-Bijbelcursus van het Evangelisch College is een interkerkelijke Bijbelcursus die wordt aangeboden op 55 locaties in Nederland en online. Elke lesmaand behandelt de cursus één Bijbelboek uit het Oude Testament en één Bijbelboek uit het Nieuwe Testament. Klik hier voor meer informatie.