Theologie van het midden

God30 maart 2017 Koert Koster

Mensen zijn geneigd om in uitersten te denken. In termen van óf…óf. Ik ook. Dat is echter niet altijd even vruchtbaar. Want als een mens het éne insluit, sluit men het andere uit. Dat zie je bijvoorbeeld wanneer mensen praten over vluchtelingen en vreemdelingen. Mensen zijn autochtoon of ze zijn allochtoon.
Het is denken in termen van tegenstellingen. Het zélf staat zo tegenover het ander. Het eigene tegenover dat wat niet eigen is. Dat schept duidelijkheid, maar geen nabijheid. Want het éne kan niet samengaan met het andere.

Dit denken in tegenstellingen zien we ook terug in de theologie. Bijvoorbeeld: Als God hét doet, kan de mens hét niet doen. Als God het eeuwig heil bewerkt, dan kan de mens het niet doen. Waar mensen van pure genade willen leven, kunnen ze niet leven van goede werken. Beide sluiten elkaar uit. En op het eerste gezicht is dat ook zo.
Maar waarom denken in termen van God tegenover de mens? Heeft God onze armen niet geschapen als verlengstuk van Zijn handen? Of neem de stelling dat God geen mensen nodig heeft. Dan is de prangende vraag waarom Hij deze mensen dan geschapen heeft. Blijkbaar hebben mensen voor Hem meerwaarde. Het is beter dat er mensen zijn, dan dat ze er niet zouden zijn.

Iedere theologie die niet spreekt met twee woorden en het gouden midden zoekt, moet daarom vroeg of laat wel schipbreuk lijden

Daarom spreekt God – meer dan eens – uit: ‘Het is goed!’ Zo zien we hier een belofte en bevel in één. God is trouw aan de mens én Hij wil dat de mens trouw is aan Hem. De mens ‘moet’ er simpelweg zijn. Hij moet zijn of haar mannetje of vrouwtje staan. Deze idee heeft echter wel consequenties. Want dat God mensen nodig heeft, betekent in zekere zin een afhankelijkheidsrelatie. Dat wil zeggen: God maakt Zich vrijwillig afhankelijk van mensen. Dat is Zijn keuze. Daar heeft Hij vrede mee. Beperkt Hij Zichzelf dan niet? In zekere zin wel. Mensen die Hem afwijzen, hebben de vrijheid om Hem af te wijzen. Dat is hun vrije keuze. Zo maakt God zich kwetsbaar. Want Zijn liefde kan afgewezen worden door mensen die Hem uit eigen beweging afwijzen. De andere kant van de medaille is dat er ontelbaar veel mensen zijn die Hem vrijwillig – en dus van harte – liefhebben.


De dubbelheid of de paradox die hierboven geschetst wordt, komt meer voor in de Schrift. Ik zal dat illustreren aan de hand van een kerstlied dat ik de afgelopen maand veel heb gezongen met mijn vrouw en zoon. Voluit luidt het:


‘Jezus zegt dat hij hier van ons verwacht
dat wij zijn als kaarsjes brandend in de nacht
hij wenst dat eenieder tot zijn ere schijn'
jij in jouw klein hoekje en ik in ’t mijn’.

of het helder licht geeft, of ook bijna niet.
Hij ziet uit de hemel of wij lichtjes zijn
jij in jouw klein hoekje en ik in ’t mijn’.

‘Jezus zegt ons ook dat 't zo donker is,
overal op aarde zonde en droevenis.
Laat ons dan in 't duister held're lichtjes zijn
jij in jouw klein hoekje en ik in ’t mijn’.

Terwijl we dit lied als gezin zongen, dacht ik: 'Ja, als Gód maar ziet dat wij schijnen in de nacht'. Dan is het goed. Dan is het niet meer zo bijster interessant wat mensen van ons zien en opmerken. Al moet ik zeggen dat ik me daar soms meer van aantrek, dan me lief is.

Dit is een bemoediging voor mensen die bespuugd en met gal overgoten worden door roddel en achterklap, terwijl ze naar eer en geweten trachten te handelen.
Tegelijkertijd moet gezegd worden dat dit niet het héle verhaal is. Want natuurlijk is het - in een bepaald opzicht - wél belangrijk wat mensen van ons vinden. 'Opdat zij onze goede werken mogen zien en zó de Vader in de hemel zullen eren' (vgl.Mat.5:16).
Dat neemt niet weg dat zichtbare, goede werken gelukkig niet het één en al zijn, omdat onze motieven en ons menselijk hart meetellen. God ziet het hart.

Zoals zo vaak is het én-én en niet óf-óf. Het is bijvoorbeeld God én mens, geloof én werken, wat God ziet én wat mensen zien, enz.
Iedere theologie die niet spreekt met twee woorden en het gouden midden zoekt, moet daarom vroeg of laat wel schipbreuk lijden.
Het zou interessant zijn om een studie te maken van paradoxen of schijnbare tegenstellingen. Hieronder heb ik een lijstje dat zeker met heel veel andere voorbeelden uit de Bijbel aangevuld zou kunnen worden. Waar mensen geneigd zijn om de éne kant van het verhaal sterk te benadrukken, wil ik de ándere kant onderstrepen.

Tegen mensen die geloven dat ze op wieletjes de hemel kunnen binnenrijden, zeg ik: 'Doe goede werken!' Maar tegen mensen die geloven dat ze door goede werken de hemel kunnen verdienen, zeg ik: 'Door genade alleen!'

Laat ik een voorbeeld noemen. Tijdens mijn studententijd woonde ik een jaar bij een oude hospita in Nigtevecht in huis. Ze woonde in een soort herenhuis op de hoek van de Dorpsstraat. Dat huis paste goed bij haar. Ik heb haar echt leren kennen als een dame. Ze maakte indruk op mij. We keken samen in haar huiskamer naar de Champions League op dinsdag- of woensdagavond. Dat was het voorjaar van 1995 toen Ajax kampioen werd. Zij was fervent fan van Ajax. We genoten van het spel. Daarnaast hadden we af en toe een diepgaand gesprek over het geloof. Ook over haar persoonlijk geloof.

Ik was onder de indruk van haar als persoon, maar ook van haar geloof en de ernst waarmee ze dat beleed. Wat opviel was haar twijfel over de toekomst. Over háár toekomst. Ze was onzeker – en ook bang – voor de dood. Ze twijfelde over haar eigen leven, de oprechtheid daarvan, maar ze dacht eveneens aan haar zonden.

Ze was zich zeer sterk bewust van haar zondigheid. Ik vond dat verdrietig. Ik heb diverse malen geprobeerd om haar duidelijk te maken dat Gods genade zoveel groter is dan haar ‘slechte’ werken. Ik heb continu ingezoomd op Gods genade op Golgotha. Ik praatte niet met haar over haar zonden, maar ik accentueerde keer op keer de genade. Ik tekende de situatie uit. Ik tekende een (mols)hoopje zonde en een hele grote berg van genade. De zonde was haar wel duidelijk, maar de genade van God in Christus, díe zag ze niet. Of in elk geval onvoldoende. Wellicht had ik bij een ander persoon – iemand die heel erg goed en groot over zichzelf dacht - de zonde wel als berg getekend en benadrukt in de gesprekken.

Daarom gebruik ik de waarheden uit de Bijbel – die erop zich beide zijn en die beide rechtgedaan moeten worden – in de context waar ze toegepast moeten worden.
Dan nu mijn rijtje van waarheden die er beide mogen zijn, maar waarbij de éne in een bepaalde context wellicht overbenadrukt moet worden:
1) Tegen mensen die geloven dat ze op wieletjes de hemel kunnen binnenrijden, zeg ik: 'Doe goede werken!' Maar tegen mensen die geloven dat ze door goede werken de hemel kunnen verdienen, zeg ik: 'Door genade alleen!'
2) Tegen mensen die zeggen 'Eens gered, altijd gered!' zeg ik: 'Bewerk u redding met vrees en beven!' Maar tegen mensen die denken dat ze nog verloren kunnen gaan, zeg ik: 'Want het is God die in u werkt, beide het willen en het werken!'
3) Tegen mensen die zeggen: 'God heeft jou niet nodig!' zeg ik: 'God kan niet zonder mensen en daarvoor heeft Hij vrijwillig gekozen!' Maar tegen mensen die zeggen: 'God heeft mij nodig!' zeg ik: 'God heeft jou helemaal niet nodig, Hij gebruikt net zo lief iemand anders!'
4) Tegen mensen die zeggen: 'Ik kan niet gemist worden!' zeg ik: 'Jij bent niet onmisbaar. Er zijn vele anderen!' Maar tegen mensen die zeggen: 'Ik ben overbodig. Voor mij tien anderen!' zeg ik: 'Jij bent broodnodig. Jij kunt niet gemist worden!'
5) Tegen christenen die zeggen: 'Ik doe het geweldig!' zeg ik: 'Check het nog even, want zonder Hem kun je niets doen!' Maar tegen christenen die zeggen: 'Ik doe het nooit goed!' zeg ik: 'Het is goed! Het is volbracht!'

Dat heet pas contextuele theologie.

Koert Koster schreef het boek 'Geef Mij je angst'. Klik hier voor meer informatie.

Praatmee

Beluister onze podcast

#321 voorganger Teun van der Leer en predikant Peter Sinia in gesprek over de doop
Beluister op soundcloud
Bekijk alle afleveringen
Of beluister op:

Meerartikelen

Yoran
Nieuws

Vader vermiste christelijke jongen (16) doet belangrijke oproep

Ondanks dat er met duizenden vrijwilligers werd gezocht, is de vermiste christelijke Yoran Krol (16) nog steeds niet gevonden. Zijn vader doet op sociale media daarom nogmaals een oproep en vraagt iedereen die zich in de regio op het water begeeft go

Insalvation en Michelle Lee
Video

InSalvation en Ann Michelle Lee brengen nieuwe single uit: 'Breek de hemelen open'

Het kan nog zo donker lijken in je eigen leven en om je heen; Gods licht kan het doorbreken. De nieuwe single van InSalvation (met gast Ann Michelle Lee) is een gebed om dat te laten gebeuren; een hartenkreet voor het hier en nu. De single is sinds 2

Nigeria gevangenis
Nieuws

Nigeriaans predikantsechtpaar verbleef ten onrechte drie jaar in gevangenis

Een rechtbank in de Nigeriaanse staat Kaduna heeft dominee Jonah Gangas en zijn vrouw Josephine vrijgesproken. Het echtpaar zat meer dan drie jaar gevangen. Ze werden beschuldigd van ontvoering en het bekeren van een jong moslimmeisje, een beschuldig

Ds. J. Koppelaar
Video

Ds. Koppelaar over ziekenzalving: "Het is niet iets magisch of engs"

"We zijn het kwijtgeraakt om met handoplegging te bidden. Dat kwam door de roomse kerk die daar een soort magische werking aan ging toeschrijven. Merkwaardig is trouwens dat we die zegening met handoplegging nog steeds kennen, maar dan alleen bij het

David de Vos
Nieuws

DoorBrekers cancelt Paasconferentie David de Vos: 'Zaait verdeeldheid in lichaam van Christus'

Hij is een gevierd man binnen de evangelische beweging. Maar zijn aankomende boek en verschillende interviews daarover, lijken evangelist en spreker David de Vos plotseling de kop van jut te maken binnen diezelfde beweging. Hij kreeg de afgelopen dag

Wycliffe
Nieuws

Wycliffe Bijbelvertalers ontwikkelt nieuwe methode waarbij Bijbels sneller vertaald moeten worden

Wycliffe Bijbelvertalers heeft een nieuwe methode ontwikkeld om Bijbels sneller te vertalen en daarmee Gods Woord aan meer mensen aan te kunnen bieden. Dat meldt The Christian Post. In samenwerking met lokale kerken en tolken werkt de organisatie mom

Oekraïners
Nieuws

Christenen helpen tienduizenden Oekraïners: "Ik wil dat ze weten wie Jezus is"

Toen Rusland twee jaar geleden Oekraïne binnenviel, trokken bijna een miljoen Oekraïners naar het kleine buurland Moldavië. Hoewel de meeste van deze vluchtelingen naar huis zijn teruggekeerd of zich in andere landen hebben gevestigd, verblijven er n

Ds. J. B. Alblas over Psalm 47
Video

Ds. Alblas over Psalm 47: een boodschap van hoop in tijden van ellende

‘Want de HEERE, de Allerhoogste, is ontzagwekkend, een groot Koning over de hele aarde.’ In zijn meditatie geeft ds. J. B. Alblas uitleg over Psalm 47 vers 1 tot 5: “Het thema van heel deze Psalm is het koningschap van God. Het gaat om Hem en om Zijn

Meerartikelen

Ds. R. W. Mulder
Nieuws

Ds. R. W. Mulder aanvaardt beroep hersteld hervormd Waarder

De hersteld hervormde gemeente in Waarder verwelkomt binnenkort een nieuwe predikant. Ds. R. W. Mulder (foto) uit Montfoort heeft het beroep aanvaard. Waarder was sinds vorig jaar vacant vanwege het emeritaat van ds. L. W. C. Ruijgrok. Mulder bedankt

Rik Op den Brouw
Column

Een les van Jezus: je hoeft niet het maximale uit het leven te halen

Voor sommigen is het leven het plaatsen van vinkjes op een ‘bucketlist’. Wat moet je gedaan hebben en wat moet je gezien hebben. Hoe spectaculairder en hoe verder, hoe beter. Altijd op zoek naar iets nieuws. Anderen doen alles om rijker en belangrijk

Albert van der Heide
Column

Een vergeten boodschap: God spreekt door gevoel

‘Je bent niet tot gevoel gekomen, maar tot geloof.’ Deze uitspraak heb ik regelmatig gehoord in mijn omgeving, terwijl ik opgroeide in de dingen van God en Zijn Heilige Geest. Het is een waar woord en alle aanneming waardig. Want het klopt; geloof is

ds. K.H. (Karel) Bogerd
Nieuws

Preektocht door de Dokkumer Wouden

In de Dokkumer Wouden gaat op woensdag 10 april een derde ‘preektocht’ van start. De ‘preektocht’ begint om 9.30 uur in de Grote of St. Martinuskerk (Markt 2) te Dokkum. De eerste preektocht (40 deelnemers) werd op 23 maart 2022 gehouden in de Friese

Wilkin van de Kamp
Boekfragment

We willen zelf de regie houden over ons leven (maar Jezus leert iets anders)

In de Bijbel vind je honderden voorspellingen over de geboorte, het leven en sterven van Jezus, die stuk voor stuk zijn uitgekomen. De gebeurtenissen rond de laatste achttien uur van Jezus’ leven zijn eeuwen tevoren voorspeld.Een van de belangrijkste

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp over Jezus' lijden en sterven: "Hij hield het uit omdat Hij aan ons dacht"

"Jezus heeft de lange lijdensweg kunnen verdragen omdat Hij ons al die tijd in gedachten had. Jezus heeft aan het kruis kunnen volharden omdat Hij steevast onze redding voor ogen had. Wij waren de vreugde die voor Hem in het verschiet lag. Jezus wist

Ds. G. van Zanden
Video

Is het allemaal pais en vree als je een nieuw hart hebt? Ds. Van Zanden geeft antwoord

"Hoe vaak wordt een mens op een dag boos? Een keer? Twee keer? Vijf keer? Tien keer? En een christen die een nieuw hart gekregen heeft? Wordt die ook boos? Kan hij zich nog eens ergens flink over opwinden of is het waar wat het kinderlied zingt: ‘Een

Leander Janse
Video

De oudste zoon is dicht bij de Vader, maar net zo vervreemd als zijn broer

De bekende gelijkenis beschrijft twee verloren zonen. Er bestaat niet alleen een wilde, uitbrekende vorm van zonde. Er is ook meer verborgen, op het oog fatsoenlijke manier, waarop je van God vervreemd kan zijn. De oudste zoon is dicht bij de Vader,

Zanger Elbert Smelt: “Dan mis ik haar gewoon heel erg natuurlijk. Ja, wie niet?”
Video

Zanger Elbert Smelt deelt herinneringen aan Kinga Bán: "Ik mis haar heel erg"

Bijna vijf jaar geleden overleed zangeres Kinga Bán. Zanger Elbert Smelt van de band Trinity bracht vlak voor haar dood samen met haar 'Leef met volle teugen' uit. In een video van Nederland Zingt vertelt hij over dit lied en over de bijzondere optre

Dato Steenhuis over zondebesef
Video

Videoboodschap Dato Steenhuis: Ben jij wel echt bewust van je zonden?

Zondebesef kan een lastig onderwerp zijn. In een video vertelt Dato Steenhuis hier meer over en beantwoordt hij de vraag: ‘Is mijn zondebesef wel groot genoeg? In zijn video benadrukt Steenhuis dat één zonde al voldoende is voor zondebesef. “Als je é

Ds. J. A. W. Verhoeven
Verdieping

Geloven in God is wel persoonlijk, maar niet individualistisch

Mijn geloof of hét geloof? Jonge mensen zeggen nogal eens dat ze belijdenis doen van ‘hun geloof’. Is dat hetzelfde als belijdenis doen van ‘het geloof’? Kan het belijden van het geloof, zoals beleden in het Apostolicum, toch persoonlijk worden? Rond

'De Wereld Rond'
Podcast

Zendingswerker deelt ervaringen in podcast: Froukje Prakken

Inmiddels terug in Nederland kijken we met Froukje Prakken terug op de beginperiode van het zendingswerk dat haar man Ger en zij deden in Peru tussen 1983 en 1991. Een verhaal over Gods leiding en vertrouwen op God in moeilijke omstandigheden. Ook ho