“We zijn in de Protestantse Kerk dringend toe aan een aanbod waarin het evangelisch elan wordt ingebracht, bijvoorbeeld in verouderde teksten in kerkelijke dienstboeken en formulieren,” zegt Harry Klaassens. Namens het Evangelisch Werkverband beantwoordt hij een aantal vragen over liturgische vernieuwing. Waarom is dit nodig? Vernieuwing gaat volgens de predikant om een andere manier van naderen tot God.

“Vernieuwing van de liturgie is een voortdurend proces,” antwoordt de predikant. “We vieren dit jaar 500 jaar reformatie. Dat was ook een hervorming van de mis. Er kwam een bijbel in de landstaal, psalmvertalingen en toonzettingen. Er zijn altijd mensen liederen blijven schrijven, melodieën zijn opgekomen. Oude vertrouwde liederen en gebruiken zijn ooit ook nieuw geweest! Maar wat nieuw is stuit op weerstand, dat is een gegeven. We hebben behoefte aan verandering en modernisering, en tegelijk wensen we het bekende te houden. Veranderen roept weerstand op. Een kerkenraad moet zich daar niet door laten weerhouden. Maar een gemeente kan niet zomaar alles totaal over een andere boeg gooien. Veranderingen gaan stapsgewijs: voor de één te langzaam, voor de ander te snel. We leven in een tijd van snelle veranderingen maar ook van een generatiekloof. Het is een onmogelijke opgave om een liturgievorm met woorden en melodieën te vinden die voor iedereen gelijk is. Onze tijd is visueel ingesteld, mensen hebben behoefte aan beleving, aan rituelen. De protestantse liturgie daarentegen  is verbaal, doet een beroep op het verstand. Maar een eredienst is geen lezing! Het is een samenkomst van een groep mensen die tot God naderen en die hun eer aan God willen uitdrukken en vieren. Dat vraag in elke tijd een hervorming en liturgische vernieuwing.”

“Liederen kiezen zodat iedereen z’n trekken komt. Of misschien nog wel vooral om het iedereen naar de zin te maken. Op die manier wordt de liturgie een gedrocht. Vernieuwing in evangelische stijl is iets anders dan 1 of 2 evangelische liederen aan het repertoire van een kerkdienst toevoegen. Het gaat om een andere manier van naderen tot God. Naast de klassieke manier van 'schuldbelijdenis en genadeverkondiging' of de oecumenische variant van 'kyrie en gloria', is er een derde weg: die van 'lofprijzing en aanbidding'. Dat vergt een andere manier van zingen; liederen van  overgave, belijdenis, lofliederen geven gelegenheid voor de gemeenteleden om samen tot God te naderen. De ene zondag is de ene manier van naderen misschien meer geschikt dan de andere. Dat is afhankelijk van de soort dienst, het kerkelijke jaar of het thema van de dienst. Een mix van stijlen is nodig maar dan in een verbindend verband gezet. Afwijzend wordt er wel eens gesproken over  'bricolageliturgie': knippen en plakken. Een meer positieve benadering spreekt van 'verbindend vieren'. Het doet immers recht aan de verschillen tussen mensen in een gemeente, ook wat de generaties betreft.”

“Bouw een ruime liederenschat op,” maakt Klaassens duidelijk. “Het is dan makkelijker om de bedoelde mix te krijgen en toch een samenhangend verband te creëren. Maak naast de eredienst ook gebruik van andere momenten, zoals een gemeenteavond, een gespreksgroep, een bijeenkomst. Je bent daar veel vrijer om elementen in te voeren die in de eredienst nog niet gebruik zijn.

De bijdrage van de evangelische liturgie is, naast het aanbiddingslied, ook gelegen in andere vormen van gebed en zegening. Bouw in kerkdiensten momenten in die zich daarvoor lenen, zoals bijvoorbeeld de paasnacht. Zelf heb ik sinds 2 jaar de knielbank opgesteld in de Pinksterdienst; na de zegen kunnen gemeenteleden die dit willen een persoonlijke zegen en gebed om de vervulling met de Heilige Geest ontvangen. Sommigen voelen daar niets voor, maar in toenemende mate maken anderen daar wel gebruik van. Bied het gewoon aan. Evenals ministry-gebed, (een plek waar mensen voor zich kunnen laten bidden); laat gemeenteleden voor elkaar bidden, geef de mogelijkheid tot het branden van een kaarsje, het opschrijven van een voorbede et cetera. Benut die momenten in het jaar waar beleving sowieso aan de orde is. Vraag gemeenteleden of kerkenraadsleden geregeld of zij een voorbede willen uitspreken.

Zoek naast orgel of piano ook andere instrumenten voor de begeleiding.

Preek thematisch. Een liturgie vertelt een verhaal, waarbij alle onderdelen spreken en op elkaar zijn afgestemd. Zet alles in een samenhangend verband met een centraal thema en zoek daar de liederen en teksten uit. Dan is een mix van stijlen een verrijking.”

“We hebben diverse soorten liederen nodig. Geweldig dat we in korte tijd 2 nieuw liedboeken hebben gekregen: het Nieuwe Liedboek en Hemelhoog. Vervang een lied eens door een lied uit Hemelhoog. Kijk naar openingen van een vergadering of gemeenteavond of je daar iets meer kunt doen.

We hebben vanuit de evangelische vernieuwing meer te bieden dan het evangelisch lied. Het gaat ook om het aanreiken van teksten waarin de Heilige Geest wordt aanbeden. We kennen in de protestantse eredienst het gebed om de verlichting met de Heilige Geest maar dat wordt vaak ingevuld door het collectagebed (gebed van de zondag). Begin eens met een epiclese, een aanroeping van de Geest! Gebruik op die plek een daartoe geschikt lied uit de evangelische wereld. Immers om dat hiaat op te vullen zijn deze liederen ontstaan. We zijn dringend toe aan een aanbod waarin het evangelisch elan wordt ingebracht, bijvoorbeeld in verouderde teksten in kerkelijke dienstboeken en formulieren.”

“Elke gemeente is pluriform. Liederen zijn enorm belangrijk voor mensen en doen vaak meer dan een preek! Ze zijn een belangrijke manier van communicatie met God. Dat blijkt bij rouwdienst als mensen zelf liederen opgeven. Dan zijn dat vaak liederen met een emotionele lading. Liederen hebben te maken met identiteit. ‘Toon mij uw liturgie en ik zal zeggen wat voor soort mens u bent!’ De liederen die we zingen geven aan wat voor soort gemeente we willen zijn. Ten eerste gaat het om de eer en lof van God. En verder mag de kerkdienst ook missionair zijn.

Steeds moeten we voor ogen houden of God tot de mens kan komen en of de (moderne) mens op deze wijze wordt aangesproken en zich kan uiten. Taal verandert snel. We moeten voorzichtig zijn mensen hun liederen te ontnemen, maar mensen mogen ook opgevoed worden, meegenomen worden door lied en melodie in een vernieuwing van hun liturgische beleving. Ook van de liturgie geldt: semper reformanda. Oftewel: bij voortduur vernieuwd!”