Goed gezinsbeleid lijkt een ideologische blinde vlek te zijn
In het Nederlandse beleid wordt al jarenlang het individu centraal gesteld en lijkt het gezin er niet toe te doen. Tegelijkertijd zijn er volop zorgen over polarisatie, groeiend asociaal gedrag, een groeiend aantal (gok)verslaafden, dalend mentaal welzijn onder jongeren, en een groeiend woningentekort door gemiddeld steeds kleinere huishoudens. Goed gezinsbeleid lijkt wel een ideologische blinde vlek te zijn.
Dit betoog mag dan aansluiten bij traditionele christelijke gezinswaarden; het ligt ook in de rede om door te investeren in gezinnen, te investeren in normen en waarden en zo te investeren in de samenleving. Helaas wordt dit snel weggezet als betutteling, en wordt kort door de bocht gesteld dat autoritair normen opleggen niet werkt. Beide tegenwerpingen worden daarom eerst maar eens van een redelijk antwoord voorzien.
Eerst dat betuttelen in zowel de context van opvoeding als de context van de samenleving. Het bijbrengen van normen en waarden wordt snel een discussie tussen uitersten: vrije of autoritaire opvoeding. Opvoedkundige Baumrind onderscheidde in 1966 nog een derde stijl, namelijk de autoritatieve. In deze “leg uit en pas toe” stijl hanteer je wel degelijk scherpe grenzen, normen en waarden, maar met redenen, doorspreken en toelichten. Deze “derde weg” is nog steeds de voorkeursstijl van de meeste pedagogische methodiekboeken.
Deze autoritatieve opvoedingsstijl werkt ook op samenlevingsniveau. We zijn inmiddels een land waar politici dingen zeggen die hun moeder hen nooit zou hebben toegestaan ("kopvoddentaks", "minder, minder", "roedels Afrikanen", "journalistentuig"). De publieke ruimte wordt ingenomen door oproepen tot intifada, snelwegblokkades en trekker optochten. Drugshandel en seksindustrie worden niet aangepakt omdat “handhaven geen zin” zou hebben. Ons land mag dus wel wat autoritatiever.
Hoe dat op samenlevingsniveau werkt, toont Etzioni in “De nieuwe gulden regel” uit 2005. Wetgeving dwingt op eigen kracht geen gewenst gedrag af; zelfs niet in een politiestaat. Het werkt alleen als de normen en waarden worden onderschreven en nageleefd door een meerderheid. Nieuwe wetgeving komt daarom altijd ingebed in publiek debat en publiekscampagnes; “leg uit en pas toe” op nationaal niveau. In de preventieve zorg hebben we daar ervaring mee. In de voorbeelden van “stoppen met roken”, “Veilig Verkeer”, en het “IJslandse Model” (verslavingspreventie) is de inzet op ouders en gezinnen cruciaal voor het resultaat.
Het mag dan zo zijn dat het voor beleidsmakers makkelijker is uit te gaan van autonome individuen. In de preventieve zorg redden we het niet met trainingen gericht op jongeren alleen. Het is ook flauw om hen op te zadelen met alle gevolgen van hun eigen keuzes, als ze eerst in de steek gelaten zijn door hen onbeschermd bloot te stellen aan een prikkelbombardement vanuit de sociale media. Het is beter te kiezen voor een brede aanpak gericht op de context van school, kerk en thuis. Dat is ingewikkelder, maar ook vruchtbaarder. Zo werkt het in de verslavingspreventie en zo werkt het over de hele breedte van morele en sociale normen en waarden. Zonder morele herbronning is de groei in jeugdzorgkosten water naar de zee dragen.
De samenleving heropvoeden begint bij het gezin. Investeer in stabiele gezinnen met belastingvoordeel voor ouders, gratis oudertraining en gratis relatietherapie. En investeer zo in minder polarisatie, drugsoverlast en zorgkosten. Om het niet te hebben over de woningvoorraad als meer gezinnen bij elkaar blijven. Het platform deweekvanhetgezin.nl vraagt daarom van 11 tot 18 mei aandacht voor gezinsbeleid. Daarbij wordt heel concreet werk gemaakt van het gezin met onder andere een gratis gezinsspel, korting voor een dagje Madurodam en een gratis webinar voor ouders van pubers.
En nee, we hoeven niet terug naar de jaren 50. Iets meer afstand van de jaren 60 zou echter helemaal niet zo erg zijn.
Jan Pieter Verweij is onder andere directeur van Chris&Voorkom, lid van de commissie partijvisie van de ChristenUnie, en lid van de stuurgroep van deweekvanhetgezin.nl. Bovenstaand artikel verschijnt ook in de Special van GezinsPlatform.NL tijdens de Week van het Gezin.
Praatmee